Bez pracy, ale nie bez perspektyw - wnioski z wrześniowego raportu PARP o rynku pracy

Przeczytaj także: Firmy ostrożnie podchodzą do rekrutacji pracowników

Ponad 316 tysięcy historii dłuższych niż rok

W Polsce do końca sierpnia 2025 r. aż 316,2 tysiąca osób pozostawało zarejestrowanych jako bezrobotne przez ponad 12 miesięcy, co stanowi 36,9% wszystkich bezrobotnych. Co piąta osoba była bez pracy ponad dwa lata, a trendy te utrzymują się niezmiennie od wielu miesięcy. Najmniej liczna okazała się grupa osób pozostających bez pracy krócej niż 1 miesiąc (9,5%). Tak długi okres bez zatrudnienia powoduje nie tylko utratę nawyków i kwalifikacji, lecz także spadek wiary w skuteczność aktywnych poszukiwań, prowadzący do trwałego wykluczenia z rynku pracy.

Na co dzień rzadko dostrzega się osoby długotrwale poszukujące pracy, choć według danych statystycznych problem ten dotyczy prawie co setnego mieszkańca. Za każdym przypadkiem stoi konkretna historia – od obowiązków rodzinnych, przez kwestie zdrowotne, po likwidację zakładu czy trudności z dojazdem po zamknięciu linii komunikacyjnej. Do codziennych wyzwań należy także rutynowe funkcjonowanie poza rynkiem pracy i regularne wypełnianie formalności urzędowych. Otoczenie często pomija te osoby, ponieważ mechanizmy rynku nie sprzyjają powrotowi do aktywności zawodowej.

Statystyki z sierpnia bieżącego roku pozostają niemal niezmienne w porównaniu do poprzednich lat – udział osób pozostających bez pracy powyżej roku oscyluje wokół 37–38%, a odsetek tych, którzy nie pracują powyżej dwóch lat, wynosi 21–23%. Trend ten utrzymuje się niezależnie od sezonu, co wskazuje na trwały charakter tego zjawiska i systemowe wyzwanie związane z przeciwdziałaniem długotrwałemu wykluczeniu z rynku pracy.

Dwa rynki pracy w jednym kraju

Średnia liczba bezrobotnych przypadających na jedną ofertę pracy wynosi w Polsce 21 osób, ale ta statystyka ukrywa ogromne różnice regionalne. Najmniej konkurencyjnym rynkiem jest województwo opolskie, gdzie na ofertę przypada 10 osób, a najtrudniejszym – województwo podkarpackie z 45 osobami na jedno wolne stanowisko. Najwięcej wolnych miejsc pracy i aktywizacji zawodowej zgłoszono w województwach: śląskim, mazowieckim i małopolskim, a najmniej – w lubuskim, podlaskim i świętokrzyskim.

Te dwie perspektywy tworzą dwa odmienne światy rekrutacji w Polsce: z jednej strony łatwiejszy i większy dostęp do ofert i krótsze kolejki, z drugiej – wyzwania wynikające z ogromnej konkurencji i ograniczonej liczby wakatów. Ta przestrzenna nierówność wpływa na codzienne doświadczenia kandydatów i tempo rotacji na rynku pracy.

Patrząc na dynamikę ofert pracy według branż, wyraźnie widać, że sektor marketingu i sprzedaży odnotowuje spadek liczby nowych propozycji zatrudnienia rok do roku, natomiast zawody medyczne pozostają wśród tych nielicznych, w których liczba ogłoszeń wzrasta. Te zmiany dobrze obrazują, jak bardzo struktura rynku przesuwa się w stronę profesji związanych z opieką zdrowotną, podczas gdy dotychczasowe „frontowe” sektory rekrutacji tracą na dynamice. Konsekwencją tych procesów są regiony i grupy zawodowe, którym coraz trudniej o płynną zmianę pracy zgodnie z dotychczasowym doświadczeniem i kwalifikacjami.

Uczymy się krótko, rzadko i… bez apetytu

W 2024 r. zaledwie 23,5% osób pracujących w wieku 25–64 lat uczestniczyło w jakiejkolwiek formie kształcenia, co jest wynikiem niższym od średniej unijnej. Co więcej, aż 94% szkoleń trwa tydzień lub krócej, a co trzecia osoba przyznaje, że ostatni raz szkoliła się ponad 5 lat temu.

Główną barierą okazuje się brak czasu, wskazywany przez 42% pracujących, przewagę mają obowiązki zawodowe i rodzinne. Do tego dochodzi słaba dostępność szkoleń organizowanych przez pracodawców – tylko około 26% firm je zapewnia. Paradoksalnie Polska ma najniższy w OECD odsetek osób deklarujących niezaspokojone potrzeby szkoleniowe (6,2%), co może świadczyć o niskiej świadomości własnych braków.

W tych danych tkwi jeszcze jeden szczegół, który trudno przegapić: motywacje. Ponad dwie trzecie szkoleń ma charakter dostosowawczy do obecnego stanowiska, a tylko około 10% pracowników myśli o awansie czy zmianie pozycji na rynku pracy. Takie podejście przypomina szybką naprawę „na dzisiaj”, a nie inwestycję w długofalowy rozwój. Tymczasem rynek pracy coraz częściej wymaga zdolności „jazdy dalej” – czyli ciągłego podnoszenia kompetencji i aktualizacji umiejętności.

Trzy odsłony tego samego filmu: czas, miejsce, kompetencje

Otrzymujemy opowieść o rynku pracy rozciągniętym w czasie (długotrwałe bezrobocie), podzielonym geograficznie (różne poziomy konkurencji o jedno stanowisko) oraz wymagającym systematycznego, lecz niewystarczającego rozwoju kompetencji. To nie jest rynek jednego wskaźnika, ale złożona polifonia różnych doświadczeń i wyzwań.

Dla osób aktywnych zawodowo wiąże się to ze świadomością, że choć gdzieś nowe oferty pojawiają się często, to ktoś inny w tym samym kraju wciąż stoi w kolejce na pojedyncze stanowisko. Dla pracodawców i instytucji – że wysiłek włożony w szybkie, krótkie kursy może nie wystarczyć do utrzymania konkurencyjności w dynamicznie zmieniającym się środowisku.

Wrześniowe dane raportu „Rynek pracy, edukacja, kompetencje. Aktualne trendy i wyniki badań (wrzesień 2025)” pokazują rynek w pełnym wymiarze: z tymi, którzy prą naprzód, i tymi, którzy stoją; z miejscami, gdzie ogłoszeń jest pod dostatkiem, i z miejscami, gdzie nawet jedno stanowisko staje się wyzwaniem. To przypomnienie, że rynek pracy to wiele równoległych historii, które razem tworzą jego prawdziwy obraz.

Raport przygotowany w ramach projektu pozakonkursowego FERS pn. „Rozwój i doskonalenie systemu sektorowych rad ds. Kompetencji”.

Pełna treść raportu dostępna jest na stronie