Polski model ładu korporacyjnego

Przeczytaj także: Zielona Księga - ład korporacyjny w UE

Jest sprawą niezmiernie ważną podkreślenie, że zgodnie z nowym art. 375 ksh rada nadzorcza nie ma prawa wydawania zarządowi wiążących poleceń dotyczących spraw spółki. Tym samym wyraźnie rozgraniczono uprawnienia zarządu i rady nadzorczej, akcentując że zarząd działa w granicach swych uprawnień samodzielnie i nie jest podporządkowany radzie nadzorczej. Jest to wyraz przesadnej wiary w omnipotencję menedżerów. Pogłębia ono dualistyczny charakter polskiego ładu korporacyjnego, a w konsekwencji zmniejsza wzajemne zaufanie oraz utrudnia współpracę pomiędzy zarządem i radą nadzorczą spółki. Poza tym rozwiązanie to nie jest zgodne z duchem najnowszych tendencji w reformowaniu ładu korporacyjnego na świecie, w szczególności w tzw. epoce post-enronowskiej, czyli po nadużyciach menedżerskich i skandalach korporacyjnych jakie miały miejsce na początku XXI w. w Stanach Zjednoczonych i w Europie.

Odpowiedzią na te zjawiska jest wzmacnianie pozycji rad dyrektorów oraz rad nadzorczych, zwiększanie ich aktywności nie tylko w zakresie funkcji kontrolnej, ale także w zakresie funkcji doradczej – zgodnie z powszechnym przekonaniem, że rada jest strategicznym zasobem spółki, który powinien być wykorzystywany przez menedżerów w procesach zarządzania strategicznego. Na potrzebę wzmacniania strategicznej roli rad wskazują twórcy tzw. teorii zasobowej oraz teorii hegemonii menedżerskiej, jak również raporty z przeprowadzonych badań empirycznych, w tym badań krajowych.

W polskich spółkach akcyjnych najwyższym organem władzy jest walne zgromadzenie akcjonariuszy, jego kompetencje mają charakter konstytutywny dla spółki, zarówno w fazie założycielskiej, jak i w trakcie jej funkcjonowania. Innymi słowy, jest ono organem „właściwym” do podejmowania decyzji w najważniejszych dla spółki sprawach – od wyboru pozostałych organów spółki do zmian w statucie i emisji nowych akcji, prowadzących do zmian w strukturze własnościowej spółki. Uchwala ono wieloletnie plany działalności spółki, decyduje o najważniejszych sprawach finansowo-kapitałowych (np. o podziale zysku), o nabywaniu i zbywaniu nieruchomości bądź o sprzedaży przedsiębiorstwa prowadzonego przez spółkę. O szczególnej pozycji walnego zgromadzenia najlepiej świadczy uprawnienie, iż to właśnie ono udziela absolutorium członkom innych organów władzy, w szczególności zarządu i rady nadzorczej (art. 393 pkt 1 i art. 395 § 2 pkt 3 ksh).

Kompetencje walnego zgromadzenia są bardzo szerokie, nieporównywalnie szersze niż np. kompetencje rady nadzorczej. Ze względu na merytoryczny charakter tych uprawnień można je podzielić na decyzje w sprawach o charakterze majątkowym (np. uchwała o zbyciu przedsiębiorstwa lub nieruchomości spółki, o nabyciu własnych akcji, które mają być zaoferowane pracownikom spółki, o umorzeniu akcji i obniżeniu kapitału zakładowego czy uchwała o podziale zysku) oraz decyzje o charakterze organizacyjno-korporacyjnym (np. powołanie oraz odwołanie członków zarządu lub rady nadzorczej, udzielenie absolutorium członkom zarządu oraz członkom rady nadzorczej, rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy, zawarcie umowy o zarządzanie spółką zależną przez spółkę dominującą, powzięcie uchwały o istotnej zmianie przedmiotu działalności spółki oraz uchwały dotyczącej dalszego istnienia spółki, jeżeli bilans sporządzony przez zarząd wykaże stratę przewyższającą sumę kapitału zapasowego i rezerwowego oraz jednej trzeciej kapitału zakładowego). Większość uprawnień walnego zgromadzenia została wyszczególniona w art. 393-429 ksh.

Trzeba dodać, że uchwały walnego zgromadzenia podlegają kontroli sądowej, co oznacza, iż każda uchwała sprzeczna ze statutem spółki bądź z dobrymi obyczajami albo godząca w interes spółki lub mająca na celu pokrzywdzenie chociażby jednego z akcjonariuszy może być zaskarżona do sądu poprzez powództwo o uchylenie takiej uchwały (art. 422 § 1 ksh oraz art. 425 § 1 ksh). Prawo do wytoczenia takiego powództwa przysługuje zarządowi i radzie nadzorczej oraz poszczególnym członkom tych organów; akcjonariuszowi który głosował przeciwko uchwale, a po jej powzięciu zażądał zaprotokołowania sprzeciwu; akcjonariuszowi bezzasadnie niedopuszczonemu do udziału w walnym zgromadzeniu; akcjonariuszowi który nie był obecny na walnym zgromadzeniu – w przypadku wadliwego jego zwołania lub powzięcia uchwały w sprawie nieobjętej porządkiem obrad (art. 422 § 2 ksh).