Polacy a dziedzictwo kulturowe

Przeczytaj także: Wydatki na kulturę w Polsce w 2010 r.

Badaniu poddano także kwestię wyburzania obiektów zabytkowych oraz budowania w ich miejscu nowoczesnej architektury. Przeciętnie 77% ankietowanych odpowiedziało, że jest to zjawisko złe. Kwestię burzenia zabytków negatywnie oceniają respondenci bez względu na wykształcenie: podstawowe – 74%, zawodowe – 77%, średnie – 78%, oraz wyższe – 83%.

Bardzo ważnym aspektem badań była znajomość uregulowań prawnych oraz kwestii ochrony dziedzictwa. O istnieniu przepisów prawa dotyczących ochrony dziedzictwa przekonanych jest 92% badanych. Jednak znajomość konkretnych uregulowań i wynikających z nich ograniczeń jest bardzo słaba. Ponad połowa respondentów przyznaje, że nie ma zdania, czy przepisy prawa w zakresie ochrony dziedzictwa są właściwe – ponieważ ich nie zna. Nieznajomość przepisów deklaruje 61% osób w wieku powyżej 65 roku życia oraz 49% ankietowanych w wieku 18-24 lata. Ponadto wyniki badań wskazują, że respondenci nie znają dobrze instytucji odpowiedzialnych za ochronę zabytków, dlatego też nie są w stanie ocenić dobrze ich pracy. Opinie te są wynikiem przekonania respondentów o braku możliwości wyegzekwowania od właścicieli zabytków przestrzegania prawa oraz niszczeniem zabytków spowodowanym brakiem funduszy na ich ochronę.

Wśród zagrożeń dla zabytków ankietowani wskazali ich przebudowę. 51% badanych jest zdania, że prace przy zabytku są dopuszczalne, jeżeli nie niszczą jego wartości zabytkowej. O poziomie wiedzy Polaków wiele mówią odpowiedzi udzielone na pytania dotyczące działania przy zabytkach, na które wymagane są pozwolenia administracji państwowej. 66% respondentów jest zdania, że na wszelkie prace przy zabytku wpisanym do rejestru należy uzyskać zgodę odpowiedniego urzędu. Z kolei 54% badanych jest świadoma faktu, że na zburzenie budowli wpisanej do ewidencji zabytków należy mieć pozwolenie, 45% – że takie pozwolenie jest niezbędne na badania archeologiczne, zaś 48% wie o konieczności uzyskania pozwolenia na wywóz zabytku za granicę. Niestety, zaledwie 16% respondentów ma świadomość, że poszukiwanie zabytków z użyciem wykrywacza metali także wymaga pozwolenia.

Wprawdzie w opinii Polaków zabytki odgrywają istotną rolę w ich życiu, a zwiedzanie zabytków deklaruje 50% ankietowanych, ale jedynie 16% Polaków uważa zabytki za najważniejsze kryterium przy planowaniu wakacji. Tylko 12% społeczeństwa często i regularnie zwiedza obiekty zabytkowe. Wyniki te nasuwają pytanie – w jaki sposób zachęcić Polaków do czynnego udziału w odbiorze dziedzictwa? Mimo że jest ono dla społeczeństwa bardzo ważne, to jednak metoda jego prezentacji nie wydaje się wystarczająco atrakcyjna lub nie jest dostosowana do potrzeb określonych grup odbiorców.

Oprócz walorów poznawczych i diagnostycznych, przedstawione wyniki badania mogą mieć praktyczne znaczenie nie tylko w zakresie ochrony zabytków, ale także w kontekście rozwoju społeczno-ekonomicznego kraju, a jego cykliczne powtarzanie pozwoli na monitorowanie zmian
w tym zakresie zachodzących w Polsce.

Dotychczas działania w zakresie budowania społecznej odpowiedzialności za zabytki były prowadzone intuicyjnie przez środowiska konserwatorskie oraz różnego typu instytucje, samorządy, stowarzyszenia i organizacje. Narodowy Instytut Dziedzictwa wyszedł z założenia, że aby budować skuteczne kampanie społeczne oraz wzmacniać świadomość społeczeństwa w zakresie konieczności ochrony dziedzictwa kulturowego, niezbędna jest rzetelna diagnoza. Znając obszary kluczowe i problematyczne oraz realny stan wiedzy obywateli o zabytkach, odpowiednie instytucje centralne i samorządy będą miały możliwość budowania skutecznych strategii ochrony dziedzictwa i wykorzystania jego zasobów zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju.