Kryzysowa sytuacja demograficzna

Przeczytaj także: Ludność w UE: prognoza 2008 - 2060

Na te procesy nakłada się inny, bardzo istotny czynnik, polegający na załamaniu demograficznym krajów wysoko rozwiniętych. Załamanie jest tym dotkliwsze, że zobowiązania emerytalno-zdrowotne nie są odpowiednio zbilansowane w gospodarce światowej. A więc mamy z jednej strony prężne młode gospodarki, a z drugiej państwa wysoko rozwinięte, gdzie występują olbrzymie deficyty finansów publicznych związane z działalnością antykryzysową i równoczesnym starzeniem się społeczeństw, w których olbrzymie zobowiązania względem ludzi starych nie zostały odpowiednio skapitalizowane. W efekcie tego kryzysu wyłaniają się pytania o przyszłość teorii ekonomicznych w tym założenia dotyczącego efektywności rynku kapitałowego, jak i pytania dotyczące realokacji dochodu w skali regionów. Istnieje też konieczność zbilansowania finansów publicznych w krajach wysoko rozwiniętych, które zostały mocno nadwyrężone kosztami walki z obecnym kryzysem.

Bowiem świat, a zwłaszcza Polska aktualnie stoi w obliczu nowego, dużo poważniejszego kryzysu systemu zabezpieczenia emerytalnego i zdrowotnego. Z każdym dniem rosną bowiem nie skapitalizowane zobowiązania państw wobec ludzi uprawnionych do ich utrzymywania. Gdy Międzynarodowy Fundusz Walutowy w czerwcu badał koszty i wymiar obecnego kryzysu doszedł do zaskakujących wniosków. Otóż okazało się, że w okresie do 2050 r. koszty kryzysu, który obecnie przeżywamy, będą stanowiły przeciętnie ok. 10 proc. całości kosztów finansowych związanych ze starzeniem się społeczeństwa. W Hiszpanii, której demografia jest podobna do Polskiej szacowane koszty kryzysu demograficznego są parokrotnie wyższe.

Dlatego istnieje bardzo realne niebezpieczeństwo, że błędna polityka gospodarcza obecnie, jak i brak działań prorodzinnych spowoduje iż obciążenia pracy w Polsce będą tak wysokie, że praca w kraju stanie się nieopłacalna dla nielicznego młodego pokolenia. A kraje zachodnie potrzebujące pracowników i „opiekunów” dla swojego starego pokolenia wyssają polskich pracowników. Natomiast u nas pozostanie olbrzymia grupa rencistów i emerytów, którzy mogą należnych świadczeń nie otrzymywać.

Na świecie analizowane są różne działania wspierające finanse publiczne polegające na wsparciu rodzin. Gdy rodzi się dziecko w rodzinie koszty utrzymania wzrastają średnio o 30 proc. Te kraje, które są skuteczne w kreowaniu polityki prorodzinnej i mają prostą zastępowalność (Francja i kraje nordyckie) mają skuteczne pakiety pro-rodzinne. I aby były skuteczne muszą wynoszą one 3-4 proc. PKB bezpośredniego wsparcia dla rodzin. Polska również powinna jak najwcześniej takie decyzje podjąć, zamiast prowadzenia polityki która gwarantuje zapaść finansów publicznych już w najbliższych latach.

Japoński przemysł w opałach

Przykładem kraju, który boryka się z tymi problemami, mimo że leży w regionie dynamicznego rozwoju, jest Japonia. W Japonii nawet w 2007 r., w którym gospodarka była bliska pełnego zatrudnieniu płace, spadły. A do 2007 r. pięcioletnie ożywienie miało niewielki wpływ na dochody gospodarstw domowych które wzrastały przeciętnie o zaledwie 1,1% rocznie, a więc na tym samym poziomie co podczas „straconej dekady” lat dziewięćdziesiątych. Kraj ten się starzeje i w efekcie w ciągu najbliższej dekady spadnie tam ilość osób w wieku produkcyjnym aż o 9 proc. Będzie to olbrzymim wyzwaniem dla japońskiego przemysłu, ale jest też olbrzymią zmianą, jeśli chodzi o kwestie dotyczące akumulacji oszczędności w tym kraju. Zauważmy, że od 1990 r. z powodu starzenia się społeczeństwa zmniejszył się prawie dwukrotnie udział oszczędności w dochodach gospodarstw domowych: z ponad 10 proc. do 2,2 proc. w 2007 r. A na to nakłada się debata dotycząca nowej struktury instytucjonalnej dotycząca zakwestionowania dotychczasowej strategii opartej na eksporcie i poparciu dla wielkiego biznesu, który rozwijał się często kosztem mniejszych zakładów pracy i poddostawców. Jest to też kwestia dotycząca bardzo dobrych warunków pracy w tych firmach i konieczności obniżenia dochodów w tych przedsiębiorstwach, które były dostawcami do nich. Bardzo wyraźnym aspektem było wysokie rozwarstwienie jeśli chodzi o rentowność tych przedsiębiorstw. Wsparcie dla wielkich eksporterów powodowało w praktyce, że rentowności (przed amortyzacją) była u nich prawie trzykrotnie wyższa niż w małych firmach, bo wynosiła ponad 60 proc. sprzedaży, podczas gdy w małych firmach poniżej 20 proc. Obecne zmiany polityczne są olbrzymim wyzwaniem dla nowych władz idących w kierunku przeorientowania organizacji pracy w Japonii. Ta nowa strategia już się w jakiś sposób odbywa poprzez decyzje dotyczące ekspansji – następuje odwrót od rynków, które były do tej pory bardziej wysokorentowne tj. np. amerykańskie, w kierunku mniej rentownych, ale przedstawiających większy potencjał wzrostu, a więc w kierunku Chin.