Sektor MSP: szanse i zagrożenia rozwoju

Przeczytaj także: Bibby MSP Index XI 2012

Trzeci kwartał 2012 r. przyniósł dalszy spadek dynamiki przychodów, ale wynik finansowy netto był porównywalny z tym osiągniętym w 3. kwartale 2011 r. Oznacza to, że przedsiębiorstwom udało się zapanować nad kosztami. Spada jednak gotówkowa płynność finansowa, aczkolwiek ciągle jest na bezpiecznym poziomie pozwalającym przedsiębiorstwom (średnio) spłacić ponad 31 proc. ich krótkoterminowych zobowiązań. Zmiany te widać także wyraźnie po poziomie depozytów przedsiębiorstw w bankach, które na koniec września 2012 r. były o prawie 5 mld zł mniejsze niż na koniec września 2011 r. Tymczasem rok wcześniej były one o ponad 15 mld zł większe niż we wrześniu 2010 r. Drugi kwartał 2012 r. to także silne ograniczanie zapasów. Struktura wzrostu PKB wskazuje, że w 2. kwartale było ono znaczne. Proces dostosowywania zapasów do zwalniającej gospodarki trwał także w 3. kwartale, aczkolwiek był on już słabszy. W czasie osłabienia gospodarczego w 2009 r. był on znacznie głębszy, co oznacza, że poprzednia fala osłabienia była doświadczeniem, z którego przedsiębiorstwa wyciągnęły wnioski i skróciły rotację zapasów, ograniczając wielkość zamrożonej w nich gotówki, zwiększając w ten sposób także płynność finansową, a także zmniejszając koszty.

Obraz, jaki wyłania się z analizy danych dotyczących gospodarki i przedsiębiorstw, pokazuje że firmy znacznie szybciej dostosowują się do słabszej koniunktury gospodarczej niż 3-4 lata temu. Wiedza, doświadczenie, które „zdobyły” w latach 2008-2009 przekłada się na ich bardziej skuteczne działania dzisiaj. Nie uchroni to oczywiście niektórych z nich przed trudnościami, a części zapewne także przed utratą płynności finansowej. Jednak bez umiejętności zarządzania ryzykiem, której firmy zaczęły się uczyć w okresie osłabienia gospodarczego, zapewne sytuacja byłaby znacznie trudniejsza.

Zmiany, które dokonują się w przedsiębiorstwach sektora MŚP pokazują bardzo wyraźnie wyniki badania przygotowanego przez PKPP Lewiatan w ramach projektu „Monitoring kondycji sektora MSP w latach 2010-2012” współfinansowanego ze środków UE w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego (ankietowanie przeprowadzone przez CBOS w okresie 02 kwietnia - 10 lipca 2012 r. na losowej próbie 1500 MSP).

W ostatnich latach przedsiębiorstwa bardzo dojrzały, a ich modele biznesowe zawierają możliwość znacznie bardziej elastycznego dostosowywania się do zmieniającej się sytuacji w gospodarce. Ciągle wśród MSP dominują firmy, których celem strategicznym jest przetrwanie (42,1 proc., ale w grupie mikrofirm jest takich przedsiębiorstw 42,7 proc., w grupie firm małych – 39,5 proc., a w grupie firm średnich już tylko 27,6 proc.). Ale mimo osłabienia gospodarczego prawie ¼ MSP dąży do wzrostu sprzedaży, a prawie 11 proc. do wzrostu udziału w rynku. Wskazuje to na zdolność firm tego sektora do dostrzegania szans i umiejętność ich wykorzystywania. Jedno się nie zmienia, także dlatego, że osłabienie gospodarcze temu nie służy – skłonność MSP do korzystania z zewnętrznego finansowania. Prawie 61 proc. MSP (ale 63,8 proc. mikro firm, 43 proc. firm małych i tylko 28,7 proc. firm średnich) deklaruje, że nie korzysta z kredytów i pożyczek. A ich priorytetem na najbliższe dwa lata jest oparcie finansowania działalności na środkach własnych (91,4 proc. MSP). Nie oznacza to oczywiście rezygnacji z finansowania zewnętrznego, ale na pewno jego ograniczenie. Korzystanie z instytucji rynku finansowego jest zresztą ciągle słabą stroną polskich MSP – 82,4 proc. korzysta z przelewów w bankach, ale już tylko niespełna 11 proc. z leasingu, a 1,8 proc. z factoringu. O bardziej zaawansowanych produktach bankowych większość MSP wie niewiele, a jeszcze mniej MSP z nich korzysta.

Ciągle niska jest skłonność MSP do inwestowania w innowacje. Werbalnie przydatność inwestycji w innowacji deklaruje prawie 2/3 firm ( 61,6 proc. firm mikro, 73,8 proc. firm małych i aż 81,3 proc. firm średnich), ale dane GUS są bezlitosne wskazując, że te deklaracje w niewielkim stopniu dotychczas przekładały się na decyzje przedsiębiorstw. Natomiast warte jest odnotowania, że firmy które już innowacje wprowadzają widzą silny związek między inwestycjami w „nowości” a możliwościami rozwoju firmy – prawie 70 proc. MSP mówi o tym, że zainwestowała w innowacje, bowiem rozwój firmy byłby bez tych inwestycji niemożliwy. A 80 proc. widzi wyraźny związek między inwestycjami w innowacje a wzrostem zysku.