Co to jest społeczeństwo informacyjne?

Przeczytaj także: E-społeczeństwo: zagrożenia

Łatwo jest krytykować dehumanizację relacji społecznych wywołaną przez komputery, ponieważ życie online sprawia wrażenie łatwego sposobu ucieczki od realnego życia. Jednak dość powszechniejszy jest pogląd, że jest dokładnie odwrotnie. We Francji, poważany socjolog Dominique Wolton wezwała intelektualistów do sprzeciwu wobec dominującej technokratycznej ideologii, której ucieleśnienie stanowi internet. Rrygorystyczne akademickie badania wydają się wskazywać, iż w pewnych warunkach korzystanie z internetu podnosi ryzyko osamotnienia, poczucia wyobcowania czy nawet depresji. W mocno nagłośnionym badaniu, zespół psychologów z Carnegie Mellon University analizował społeczne i psychologiczne oddziaływanie internetu na zaangażowanie społeczne i psychologiczny dobrostan, mierząc w 1995 i 1996 r. zachowania i postawy użytkowników w trakcie ich pierwszych lat online. W badanej przez nich próbie intensywniejsze korzystanie z internetu było związane ze spadkiem komunikowania się uczestników z członkami rodziny w gospodarstwie, ze zmniejszeniem się rozmiaru ich kręgu społecznego oraz wzrostem depresji i osamotnienia.

Próbując nadać sens kłopotliwemu zróżnicowaniu wyników, czołowy badacz socjologii internetu, Barry Wellman, wraz ze swoimi współpracownikami, w serii artykułów z lat 1996-1999 przeanalizował główne wnioski dotyczące powstawania wirtualnych wspólnot w Internecie, zawarte w wielu różnych źródłach. Kluczową sprawą dla Wellmana jest przypomnienie nam, że „wspólnoty wirtualne” nie muszą być przeciwstawne „wspólnotom fizycznym”: są one odmiennymi formami wspólnoty, cechującymi się specyficznymi regułami i dynamiką, które wchodzą w interakcje z innymi postaciami wspólnoty. Nie istnieją, i nie powinny istnieć, „zamiast” ale „oprócz”. Ponadto, krytycy społeczni zbyt często odwołują się do idyllicznego ujęcia wspólnoty jako silnie związanej, przestrzennie wydzielonej kultury wsparcia i przynależności, która prawdopodobnie nie istniała w społeczeństwach rolniczych, a która na pewno zanikła w zaawansowanych krajach uprzemysłowionych. Zamiast tego — co Wellman pokazał w serii spójnych ze sobą wyników prowadzonych przez lata badań — w zaawansowanych społeczeństwach pojawiło się to, co nazywa on „wspólnotami osobistymi” (personal communities): indywidualna społeczna sieć nieformalnych więzi międzyosobowych, obejmująca od pół tuzina bliskich do setek słabszych więzi.

Zarówno wspólnoty grupowe (group communities), jak i wspólnoty osobiste działają w równym stopniu online jak offline”. Z tej perspektywy, sieci społeczne są substytutem wspólnoty, lokalnie ugruntowane wspólnoty są jedną z wielu możliwości tworzenia i podtrzymywania sieci społecznych, internet zaś dostarcza jeszcze jedną taką alternatywę. Pamiętając o tym, spróbujmy odpowiedzieć na pytanie: co dzieje się w internecie?

Wellman i Gulia pokazują, że większość wirtualnych więzi wspólnotowych, podobnie jak w fizycznych sieciach osobistych, specjalizuje się i dywersyfikuje, w miarę jak ludzie budują swoje własne „portfele osobowe”. Użytkownicy internetu przyłączają się do sieci i grup online na podstawie podzielanych zainteresowań i wartości, a ponieważ ich zainteresowania są wielowymiarowe, taka właśnie jest ich przynależność online. Jednakże wraz z upływem czasu, wiele sieci, które zaczynały jako instrumentalne i wyspecjalizowane, kończą jako miejsce zapewniania osobistego wsparcia, zarówno materialnego, jak i emocjonalnego (jak to było np. w przy-padku SeniorNet przeznaczonego dla ludzi w podeszłym wieku lub Systers — sieci kobiet-naukowców zajmujących się komputerami). Tak więc ostatecznie, interakcje internetowe zdają się być zarówno wyspecjalizowane/funkcjonalne, jak i ogólne/wspierające, jako że interakcja w sieciach rozszerza — wraz z upływem czasu — zakres komunikacji.