Państwo opiekuńcze a globalizacja

Przeczytaj także: Kryzys kredytowy a zdrowie pracowników

Wydaje się, że w gospodarce, której główne rynki kapitału, dóbr i usług są coraz bardziej zintegrowane na skalę globalną, niewiele pozostaje miejsca na znacznie zróżnicowane państwa opiekuńcze o względnie podobnym poziomie wydajności pracy i jakości produkcji. Tylko globalna umowa społeczna (redukująca przepaść, niekoniecznie jednak zrównująca warunki socjalne i warunki pracy), połączona z międzynarodowym porozumieniem celnym, pozwoliłaby uniknąć upadku najbardziej hojnych państw opiekuńczych. Ponieważ jednak w nowej, zliberalizowanej, usieciowionej gospodarce globalnej taka daleko sięgająca umowa społeczna jest nieprawdopodobna, państwa opiekuńcze są redukowane do najmniejszego wspólnego mianownika, który podtrzymuje spiralne schodzenie w dół.

Kryzys państwa opiekuńczego oznacza, że znika podstawowy element legitymacji i stabilności państwa narodowego, nie tylko w Europie, lecz również na całym świecie, od państw opiekuńczych klasy średniej w Chile i Meksyku do pozostałości etatystycznych państw opiekuńczych w Rosji, Chinach i Indiach, lub miejskiego państwa opiekuńczego stworzonego w Stanach Zjednoczonych dzięki walkom społecznym lat 1950-60 w wieku XX-tym.

Mamy jednak do czynienia z nieco bardziej złożonym związkiem między wydajnością, konkurencyjnością i państwem opiekuńczym, wyłaniającym się w gospodarce opartej na wiedzy. Jak pokazało badanie fińskiego modelu społeczeństwa informacyjnego, Finlandia była w stanie w drugiej połowie lat 1980-90 stać się najbardziej konkurencyjną gospodarką na świecie i zwiększyć swą wydajność szybciej niż Stany Zjednoczone, zachowując jednak swe kompleksowe państwo opiekuńcze. Co więcej, państwo opiekuńcze było kluczowym czynnikiem w pobudzaniu wzrostu wydajności w Finlandii, dzięki zapewnieniu zasobów ludzkich dla zaawansowanej gospodarki opartej na wiedzy, w kategoriach edukacji, zdrowia, rozwoju kulturalnego, zdolności innowacyjnej i stabilności społecznej. Jednak Finlandia (jak inne kraje w Europie, takie jak Holandia) przystąpiła do re¬formowania państwa opiekuńczego, redukując niektóre z jego biurokratycznych cech. W dodatku Finlandia i inne kraje doszły do porozumienia ze związkami zawodowymi w celu zwiększenia elastyczności na rynku pracy w zamian za zachowanie sieci bezpieczeństwa przez rząd. Kraje te ustanowiły również połączenie między państwem opiekuńczym a gospodarką dzięki wspomaganiu szkolnictwa wyższego oraz inwestowaniu w badania i rozwój w ścisłej współpracy z biznesem. Dlatego fińskie państwo opiekuńcze XXI w. trudno uznać za tradycyjne skandynawskie państwo opiekuńcze, zachowuje ono jednak fundamentalną zasadę kompleksowej ochrony socjalnej dla wszystkich obywateli.

Obserwujemy zatem pojawienie się dwóch ostro kontrastujących modeli: jeden to amerykański model gospodarki opartej na wiedzy i wykorzystujący masowy import wysoko wykwalifikowanej pracy (w latach 1980-90 ponad 200 tysięcy inżynierów i naukowców na rok) jako źródło wydajności i innowacji, drugi to fiński i do pewnego stopnia północnoeuropejski model inwestowania w rodzimy kapitał ludzki i polepszania standardów życia, który to model wzmacnia społeczne źródła wydajności w nowej gospodarce opartej na wiedzy.

W obu przypadkach jest jasne, że państwo opiekuńcze, chcąc przetrwać w zglobalizowanej, współzależnej gospodarce, musi być powiązane ze wzrostem wydajności, by wytworzyć pozytywne wzmocnienie poprzez sprzężenie zwrotne między społecznymi inwestycjami a wzrostem gospo¬darczym. Jednocześnie spadek tworzenia kapitału ludzkiego czyni gospodarkę albo niekonkurencyjną (ze względu na niższą wydajność), albo zależną od imigracyjnej wykwalifikowanej siły roboczej.