Kim są polscy NEET, czyli młodzi poza systemem pracy i edukacji

Przeczytaj także: Młodzi Polacy na rynku pracy. Potencjał, którego nie ma?

Skala zjawiska NEET w Polsce

Według najnowszego raportu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP), w 2023 roku aż 10,1% młodych Polaków znajdowało się poza systemem pracy i edukacji. Dla porównania, średnia Unii Europejskiej wynosi 12,4%. Zjawisko to jest jednak silnie zróżnicowane ze względu na płeć – wśród NEET-ów było prawie dwa razy więcej kobiet niż mężczyzn (13,4% vs. 6,9%).

Różnice widoczne są także regionalnie. Najwyższy odsetek NEET odnotowano w województwach podkarpackim (15,8%), świętokrzyskim (13,7%) i warmińsko-mazurskim (13,2%). Najmniej osób poza systemem pracy i edukacji mieszka na Mazowszu (7,6%).

Czynniki wpływające na przynależność do grupy NEET

Współczesny świat stawia przed młodymi coraz więcej wyzwań, które sprawiają, że nie wszyscy odnajdują się w tej rzeczywistości równie łatwo. Dlatego polscy NEET stają na rozdrożu – często są to osoby tuż po zakończeniu edukacji, bywa, że mają za sobą już pierwsze nieudane próby podjęcia pracy, a niekiedy zmagające się z problemami zdrowotnymi, rodzinnymi czy po prostu brakiem jasnego pomysłu na swoją przyszłość.

Na ryzyko trafienia do grupy NEET wpływa wiele czynników:

• Miejsce zamieszkania: Na wsi i w mniejszych miejscowościach trudniej o dostęp do edukacji i pracy.
• Poziom wykształcenia: Im niższy poziom wykształcenia, tym większe ryzyko. Wśród osób z podstawowym wykształceniem NEET-y stanowią 8,3%, a wśród absolwentów studiów tylko 5,9%.
• Czynniki rodzinne i ekonomiczne: Trudna sytuacja rodzinna, niskie dochody czy brak wsparcia zwiększają prawdopodobieństwo znalezienia się poza systemem.
• Bariery systemowe: Niedopasowana oferta edukacyjna, brak skutecznego wsparcia instytucjonalnego, niestabilność zatrudnienia.

Charakterystyka osób NEET

Zjawisko NEET nie jest jedynie statystyczną ciekawostką – to realny problem społeczny, który dotyczy tysięcy młodych ludzi w Polsce i milionów w całej Europie. Osoby te nierzadko są niewidzialne dla systemu, a ich potencjał pozostaje niewykorzystany. To wyzwanie nie tylko dla nich samych, ale także dla instytucji publicznych, pracodawców i wszystkich, którym zależy na przyszłości młodego pokolenia, ale także całej gospodarki.

Wbrew pozorom do grupy NEET nie wpadają wyłącznie osoby leniwe czy niezaradne. Grupa NEET jest bardzo zróżnicowana. Znajdują się w niej:

• młodzi rodzice skupieni na opiece nad dziećmi,
• osoby z problemami zdrowotnymi,
• absolwenci mający trudności w znalezieniu pracy odpowiadającej kwalifikacjom,
• osoby robiące przerwę po szkole,
• wolontariusze i ci, którzy rozwijają pasje artystyczne.

Przyczyny przynależności do tej grupy są zarówno indywidualne (np. zdrowotne, rodzinne), jak i systemowe (np. brak odpowiednich ofert pracy czy edukacji). Konsekwencje obejmują utratę stabilności materialnej, poczucia wpływu na przyszłość, ryzyko izolacji społecznej oraz marnotrawstwo talentów, co przekłada się na obciążenie systemów pomocy społecznej i spowolnienie wzrostu gospodarczego.

Propozycje rozwiązań i rekomendacje

Zjawisko NEET to wyzwanie wymagające kompleksowego, elastycznego i zintegrowanego podejścia. Inwestycje w programy aktywizacyjne oraz współpraca wielu instytucji są niezbędne, by zapobiec długotrwałemu wykluczeniu społecznemu i zapewnić gospodarce napływ zaangażowanych pracowników. Tylko takie działania pozwolą wykorzystać potencjał młodego pokolenia i zapewnić Polsce stabilny rozwój w przyszłości.

Eksperci PARP podkreślają, że skuteczna aktywizacja NEET wymaga:

• indywidualnego i zintegrowanego podejścia łączącego wsparcie psychologiczne, edukacyjne i zawodowe,
• współpracy międzysektorowej (szkoły, urzędy pracy, organizacje pozarządowe),
• programów mentoringowych, elastycznych form zatrudnienia i szkoleń dopasowanych do potrzeb młodych,
• monitorowania sytuacji NEET na poziomie lokalnym oraz rozwoju centrów wsparcia w regionach o najwyższym odsetku tej grupy,
• dostosowania działań do specyfiki poszczególnych podgrup.

Pełny raport dostępny na stronie