Czy istnieje język przywództwa politycznego?

Przeczytaj także: Metody kreowania wizerunku lidera politycznego

Badacze nie są zgodni co do tego, czy debaty polityczne przyczyniają się do wzrostu stopnia poinformowania widzów o problemach społecznych. Początkowo wiele wyników badań wskazywało na duże znaczenie poruszanych kwestii problemowych w odbiorze debat politycznych, natomiast brakowało dowodów na zmianę w percepcji wizerunków liderów po obejrzeniu przez zwolenników debaty (Wanzenried, Powell 1993). Wiele z tych wniosków zakwestionowanych jednak zostało przez badaczy, którzy twierdzili, że telewizja jako nośnik informacji wizualnych nie ma żadnego wpływu na przyswajanie sobie przez widzów debat politycznych informacji o problemach poruszanych w trakcie wymiany zdań między liderami. To dlatego właśnie, zdaniem psychologów, w sztabach wyborczych większe znaczenie przypisuje się wyglądowi lidera i sposobowi jego zachowania aniżeli przygotowaniu merytorycznemu do debat. Jak to określał niegdyś Adam Łaszyn – z debaty pomiędzy D. Tuskiem a J. Kaczyńskim niewielu widzów zapamięta, o czym była mowa, natomiast wielu wspominać będzie, że ten drugi miał problemy z otwarciem etui na okulary („Duży Format”, 29 października 2007 r., s. 6).

Komunikacja niewerbalna liderów

Jedną z ważniejszych technik autopromocyjnych, którą stosują pretendenci do miana lidera politycznego, jest umiejętne okazywanie emocji (Leary 2007, s. 37). Ponieważ wiele informacji dociera do odbiorców kanałami niewerbalny mi, znaczenia we wzajemnym kontakcie nabierają takie czynniki, jak: mimika, gesty, ton głosu, proksemika. Utalentowani politycy potrafią opanować do perfekcji sztukę niewerbalnej komunikacji z audytorium, pozostali jednak – nawet jeśli mają świadomość, jak wielkie znaczenie mają emocje w przekazie – stosują pewien ogólnodostępny (wyuczony) kod komunikacyjny, co skutkuje często poczuciem „sztuczności” zachowania przywódcy czy jego niedostosowaniem się do specyficznych uwarunkowań sytuacji, w której przyszło mu zaprezentować swoją osobę.

O plotce w nauce – badania nad komunikacją niewerbalną

Niektórzy Czytelnicy spotkali się być może już wcześniej ze słynnym twierdzeniem, jakoby 7% informacji, które uzyskujemy w rozmowie, pochodziło z wypowiadanych słów, 38% – z tonu głosu, natomiast 55% – z mowy ciała. Marek Tokarz w jednej ze swoich książek nie kryje irytacji z upowszechnienia się tego poglądu. Tokarz przytacza wzór autorstwa Alberta Mehrabiana, który stał się przyczyną wszystkich nieporozumień dotyczących komunikacji niewerbalnej. Okazuje się, że Mehrabian opracował matematyczną formułę pozwalającą na obiektywną ocenę tego, jaką sumaryczną postawę przypisuje odbiorca nadawcy komunikatu, gdy ocenia, że informacje przekazywane za pomocą trzech wymienionych kanałów są wzajemnie sprzeczne. Nie ma to nic wspólnego z procentowym rozkładem dotyczącym tego, jak wiele informacji uzyskujemy konkretnymi kanałami komunikacji (por. Tokarz 2006, s. 331; Wiener, Mehrabian 1968, s. 162).

Posługiwanie się niewerbalnymi technikami autoprezentacji powodowane jest także większą ekonomicznością takiego przekazu. Zakomunikowanie komuś emocji za pomocą słów często trwa znacznie dłużej niż zaprezentowanie tej emocji za pomocą gestu lub mimiki. Także dostępność w pamięci odbiorcy komunikatu słownego jest znacznie krótsza niż komunikatu obrazowego. Ponieważ pierwsze wrażenie decyduje o tym, jak postrzegamy daną osobę, zmiana zaś tej wykształconej naprędce postawy okazuje się w późniejszych kontaktach niełatwa, otrzymujemy wyjaśnienie, dlaczego potencjalni liderzy korzystają z usług specjalistów, którzy uczą ich przykładowo tego, jakich gestów używać w rozmowach oraz jaka postawa ciała jest najodpowiedniejsza w trakcie publicznego występu.

Do podstawowych sygnałów niewerbalnych Paul Ekman zalicza:

• emblematy – zastępują one określone wyrażenia lub frazy, wyrażają emocje i postawy. Przykładowym emblematem jest uniesiony w górę kciuk zastępujący wyrażenie: „jest/będzie dobrze”. Aby jakiś znak mógł zostać zaliczony do kategorii emblematów, przyjmuje się, że musi być identycznie interpretowany przez ok. 70% populacji;
• ilustratory – służą uzupełnianiu treści wypowiadanych słów. Przykładem ilustratora jest nakreślenie w powietrzu kształtu obiektu, o którym aktualnie mówimy;
• regulatory – odpowiedzialne są za całość sytuacji komunikacyjnej, zalicza się do nich: tempo mówienia, przerwy, intonację, wzrokowe reakcje wyrażające chęć przejęcia inicjatywy w rozmowie;
• manipulatory – mają zapewnić większy komfort osobie uczestniczącej w sytuacji komunikacyjnej. Za manipulatory uznamy zmianę pozycji na krześle, oparcie głowy o stół lub ścianę, założenie nogi na nogę, poprawienie włosów, pocieranie nosa lub czoła, drapanie się itp.;
• wskaźniki uczuć – przekazują odbiorcy stan emocjonalny nadawcy. Emocje wyraża się zwykle poprzez grymasy twarzy, odpowiednie modulowanie tonu głosu oraz przyjęcie odpowiedniej pozycji ciała (zob. Ekman 1997, s. 93– 103).

Z punktu widzenia przywódcy politycznego najważniejsze pozostaje umiejętne odgraniczenie komunikatów niewerbalnych konwencjonalnych od komunikatów niewerbalnych indywidualnych (zob. Tokarz 2006, s. 338). W tych pierwszych wykorzystuje się bowiem informacje zawarte w społecznej świadomości i jako takie stanowią one najlepszą drogę do nawiązania relacji pomiędzy aktualnym wizerunkiem lidera prezentowanym przez niego a idealnym wizerunkiem lidera, który tkwi zakodowany w strukturach poznawczych zwolenników. Ktoś, kto umiejętnie potrafi wykorzystywać gesty doskonale rozumiane w grupie, w której chce przewodzić, daje pośrednio świadectwo uczestnictwa w tej wspólnocie i uosabia jej wartości.