Praca w szarej strefie w Polsce 2009

Przeczytaj także: Praca na czarno. Niby nie problem, ale jednak

Analizując dane o dochodach miesięcznych uzyskanych przez respondentów z pracy „na czarno” widać, iż charakteryzuje je znaczna rozpiętość, co wynika zarówno z rodzaju wykonywanych prac, jak i ze zróżnicowania stawek umownych za konkretne prace.

Przeciętny dochód miesięczny z pracy nierejestrowanej wyniósł 779 zł i był zdecydowanie wyższy w przypadku mężczyzn – 892 zł, niż kobiet – 559 zł.

Miejsce zamieszkania pracujących w szarej strefie miało niewielki wpływ na poziom przeciętnych dochodów – mieszkańcy miast uzyskali miesięczny dochód w wysokości 797 zł, a mieszkańcy wsi – 761 zł.

Wiek osób pracujących w szarej strefie różnicował znacząco przeciętne dochody miesięczne uzyskiwane z tej pracy, a mianowicie: najwyższe dochody otrzymali ludzie będący w wieku 25-34 lat, tj. 906 zł, a następnie osoby w wieku 35-44 lat – 856 zł, 15-24 lat – 837 zł, 45-59 lat – 672 zł, aż do osób najstarszych, będących w wieku co najmniej 60 lat – 359 zł.

Poziom wykształcenia pracujących nieformalnie również miał duży wpływ na przeciętny poziom dochodów miesięcznych z pracy „na czarno”, a wyglądało to w ten sposób, że najniższe dochody otrzymały osoby z wykształceniem co najmniej policealnym – 519 zł, a najwyższe – osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym – 883 zł; osoby z wykształceniem średnim zawodowym i ogólnokształcącym uzyskały 817 zł, a z wykształceniem co najwyżej gimnazjalnym – 655 zł. Taki rozkład przeciętnych dochodów miesięcznych wynika m.in. z faktu, iż dla osób z wyższym i policealnym wykształceniem praca nierejestrowana rzadziej była pracą główną, a częściej – dodatkową, a więc stanowiła zajęcie krótkotrwałe, okazjonalne.

Na wysokość przeciętnych miesięcznych dochodów z pracy nierejestrowanej w sposób oczywisty wpływ ma fakt czy była to praca o charakterze pracy głównej czy dodatkowej. Otóż średni dochód z pracy głównej był o 76% wyższy od średniego dochodu z pracy dodatkowej; wyniosły one odpowiednio 951 zł i 541 zł.

Warto podkreślić, że, o ile w przypadku podziału pracujących w szarej strefie według płci przeciętny dochód miesięczny z pracy głównej i dodatkowej był wyższy dla mężczyzn niż dla kobiet, o tyle w podziale według miejsca zamieszkania dochody z pracy głównej były wyższe wśród mieszkańców miast, a dochody z pracy dodatkowej odwrotnie – wyższe były wśród mieszkaoców wsi.

Wysokość średniej dniówki z pracy nierejestrowanej wynosiła ok. 62 zł, przy czym była znacząco wyższa dla mężczyzn – 71 zł, niż dla kobiet – 44 zł oraz nieco wyższa dla mieszkańców miast – 66 zł, niż mieszkańców wsi – 58 zł. Jeśli natomiast popatrzeć na charakter pracy wykonywanej „na czarno”, to przeciętna dniówka w pracy dodatkowej była o ok. 36% wyższa niż w pracy głównej; wyniosły one odpowiednio: ponad 77 zł i ok. 57 zł.

W badaniu pracy nierejestrowanej respondenci, którzy taką pracę wykonywali określali procentowy udział dochodów z ostatniej pracy nierejestrowanej w swoich ogólnych, miesięcznych dochodach netto. Otóż, przeciętny udział wyniósł 62,3% i był ogromnie zróżnicowany w zależności od tego, czy była to praca główna, czy dodatkowa – udziały te odpowiednio wyniosły: 84,9% i 27,6%. W przypadku, gdy praca „na czarno” miała charakter pracy głównej, dla ponad 62% w ten sposób pracujących dochody z niej stanowiły od 76% do 100% ogólnych dochodów netto, a tylko dla ponad 3% pracujących - do 10% ogólnych dochodów. Odmiennie kształtowała się sytuacja, gdy praca nieformalna miała charakter pracy dodatkowej. Dochody z niej uzyskane dla niespełna 3% osób stanowiły 76-100% ogólnych dochodów netto, natomiast dla niespełna 19% - stanowiły do 10% ogólnych dochodów.

7. Pracodawcy

Praca nierejestrowana ma rację bytu o ile istnieje na nią popyt. Obiegowe opinie mówią, iż to głównie właściciele niewielkich firm w sektorze prywatnym są pracodawcami oferującymi zatrudnienie nieformalne. Okazuje się jednak, iż, zgodnie z wynikami badania, głównymi pracodawcami są osoby prywatne.

Otóż wśród pracodawców 71,5% to osoby prywatne, a 24,6% to firmy prywatne, tj. firmy prywatne lub spółdzielnie w systemie pracy chałupniczej (4,2%) bądź firmy prywatne lub spółdzielnie w innym systemie niż chałupniczy (20,4%).

Proporcje te wyglądają nieco inaczej, gdy weźmiemy pod uwagę podział pracy nierejestrowanej na pracę główną i dodatkową. W przypadku pracy głównej 62,6% pracodawców, to osoby prywatne, a 34,6% - firmy prywatne, natomiast w przypadku pracy dodatkowej 82,8% pracodawców stanowią osoby prywatne, a tylko 12,3% - firmy prywatne.

Osoby prywatne, jako pracodawcy, zatrudniali nieformalnie pracowników głównie do prac ogrodniczo-rolnych oraz do remontów i napraw budowlano-instalacyjnych, natomiast firmy prywatne - przede wszystkim do usług budowlanych i instalacyjnych oraz także do remontów i napraw budowlano-instalacyjnych.