Praca w szarej strefie w Polsce 2009

Przeczytaj także: Praca na czarno. Niby nie problem, ale jednak

8. Gospodarstwa domowe zatrudniające nieformalnie pracowników

W okresie pierwszych dziewięciu miesięcy 2009 roku z pracy nierejestrowanej korzystało 680 tys. gospodarstw domowych, tj. 5,9% ogólnej liczby gospodarstw domowych w Polsce. Większośd z tych gospodarstw – ok. 56% - znajdowała się w miastach, a ponad 44% to gospodarstwa domowe wiejskie. Oznacza to, iż częściej nielegalnie zatrudniają pracowników gospodarstwa domowe wiejskie – 8,1% ogólnej ich liczby, niż gospodarstwa domowe miejskie – 4,9%, bowiem ogólna liczba gospodarstw domowych w miastach jest ponad dwukrotnie większa niż liczba gospodarstw domowych na wsiach.

Pracami, które najczęściej były wykonywane „na czarno” na rzecz gospodarstw domowych, to remonty i naprawy samochodów oraz innych maszyn – korzystało z nich ok. 36% gospodarstw domowych z ogółu gospodarstw zatrudniających pracowników nielegalnie. W następnej kolejności wykonywane były prace ogrodniczo-rolne – skorzystało z nich ponad 16% gospodarstw domowych, prace domowe (np. sprzątanie) – ok. 11% gospodarstw, usługi sąsiedzkie – ponad 9% gospodarstw, usługi fryzjerskie, kosmetyczne oraz przeglądy i naprawy samochodów oraz innych maszyn – po ok. 8% gospodarstw domowych. Miejskie gospodarstwa domowe zatrudniały nieformalnie przede wszystkim do remontów i napraw budowlano-instalacyjnych (ok. 41%), prac domowych (ok. 17%) oraz usług fryzjerskich i kosmetycznych (ponad 8%), natomiast wiejskie gospodarstwa domowe – do prac ogrodniczo-rolnych (około 31%), remontów i napraw budowlano-instalacyjnych (ponad 29%) oraz świadczono usługi sąsiedzkie (ponad 12%).

W badanym okresie gospodarstwa domowe zatrudniały pracowników w sposób nieformalny średnio przez 15 dni, przy czym miejskie gospodarstwa domowe przez 14 dni, a wiejskie – przez 16 dni. Najwięcej dni pracy nieformalnej poświęconych było na opiekę nad dzieckiem lub starszą osobą – przeciętnie 50 dni, a następnie na prace ogrodniczo-rolne – 23 dni, korepetycje – 20 dni, prace domowe (np. sprzątanie) – 13 dni, na usługi budowlane i instalacyjne oraz usługi turystyczne i gastronomiczne – po 12 dni.

Przeciętna liczba roboczodni przepracowana miesięcznie w sposób nieformalny wyniosła w badanym okresie 6,2 dni, przy czym zróżnicowanie wynosiło od 4,9 dni w kwietniu do 7,9 dni we wrześniu, a najwyższe przeciętne zanotowano w III kwartale, co świadczy o sezonowości również w zakresie pracy w szarej strefie (nasilenie prac ogrodniczo-rolnych).

Miesięczne wydatki gospodarstw domowych związane z nieformalnym zatrudnianiem pracowników wyniosły przeciętnie 474 zł, przy czym wyższe wydatki poniosły wiejskie gospodarstwa domowe – 491 zł wobec 459 zł wydanych przez miejskie gospodarstwa domowe. Średnie dzienne wydatki gospodarstw domowych na rzecz osób wykonujących pracę nierejestrowaną wyniosły 98 zł; wiejskie gospodarstwa domowe dniówka „na czarno” kosztowała 106 zł, a miejskie – 92 zł.

Jak widać z powyższego, zróżnicowanie stawek za poszczególne rodzaje prac wykonywanych nieformalnie jest bardzo duże, a najwyżej „ceniona” była stawka za przeglądy i naprawy samochodów oraz innych maszyn.

9. Podsumowanie

Praca nierejestrowana w Polsce nadal ma masowy charakter, chociaż od 1995 roku, tj. od momentu wdrożenia przez GUS badania jej skali, do roku 2009 ulegała systematycznemu zmniejszaniu.

Wyniki badania reprezentacyjnego, obejmującego okres od stycznia do września 2009 roku wskazują, iż w porównaniu z analogicznym okresem 2004 roku w sposób znaczący obniżyła się liczba pracujących w szarej strefie – 785 tys. w 2009 roku wobec 1.317 tys. w 2004 roku, a także udział pracujących nieformalnie w ogólnej liczbie pracujących – odpowiednio: 4,9% w 2009 roku wobec 9,6% w 2004 roku. W 2009 roku nieco zmniejszył się – w porównaniu z 2004 rokiem – odsetek pracujących „na czarno”, dla których była to praca główna i wyniósł 55,5% (w 2004r. – 62,9%).

Wyniki ostatniego badania pokazały, iż wśród pracujących w szarej strefie większośd stanowili mężczyźni, a biorąc pod uwagę miejsce zamieszkania – liczba mieszkańców miast, których liczba była jednak zbliżona do liczby mieszkańców wsi (sytuacja wyglądała podobnie, jak w 2004r.).

Praca nierejestrowana, chod występująca dość powszechnie, ma charakter doraźny, krótkotrwały - ok. 97% pracujących w szarej strefie miało zatrudnienie tylko 1 raz w miesiącu. Obejmuje ona wszystkie generacje Polaków, od młodzieży po osoby w wieku emerytalnym, a co trzeci pracujący nieformalnie był w wieku 45-59 lat, a więc w wieku produkcyjnym niemobilnym.

Szara strefa tradycyjnie oferuje stosunkowo dużą liczbę miejsc pracy dla osób o niskich kwalifikacjach zawodowych (ok. 62% pracujących w niej miało wykształcenie co najwyżej zasadnicze zawodowe) i dla znacznej części z nich stanowi główne źródło utrzymania.