Praca w szarej strefie w Polsce 2010

Przeczytaj także: Praca w szarej strefie w Polsce 2009

Wszystkie kraje świata, bez względu na typ gospodarki, zmagają się z występującym w różnej skali i różnych formach problemem szarej strefy. Generalnie uważa się, iż istnienie szarej strefy jest dla gospodarki raczej niekorzystne, bowiem szara strefa powoduje szereg ujemnych skutków o charakterze społecznym i gospodarczym. Negatywną konsekwencją funkcjonowania szarej strefy jest fakt, iż osoby w niej pracujące nie są chronione przez prawo pracy; również istotne jest, że osoby te nie wypracowują sobie systemowego zabezpieczenia finansowego na przyszłość. Niemniej jednak, mimo iż istniejące w szarej strefie miejsca pracy są często miejscami o niskiej produktywności, to stanowią niejednokrotnie podstawowe źródło dochodów osób/gospodarstw domowych. Warto mieć na względzie, że rozmiary szarej strefy zależą, najogólniej rzecz ujmując, nie tylko od różnorodnych czynników o charakterze finansowym, od elastyczności rynku pracy, czy też od regulacji prawnych, ale także od mentalności danego społeczeństwa - od społecznego przyzwolenia na działanie w szarej strefie gospodarki.

Oszacowanie rozmiarów, a także struktury pracujących w szarej strefie jest niezwykle trudne. Główny Urząd Statystyczny zainicjował w 1995 roku badanie tego segmentu rynku pracy przeprowadzając po raz pierwszy badanie pracy nierejestrowanej zwanej także „pracą na czarno”. Zostało ono zrealizowane jako moduł przy Badaniu Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL). Kolejne badania przeprowadzono w latach: 1998, 2004, 2009 i 2010.

Wyniki tych badań wskazują, że liczba osób przyznających się do pracy w szarej strefie zmniejsza się: w 1995r. - 2.199 tys., 1998r.– 1.431 tys., 2004r. – 1.317 tys., 2009r. – 785 tys. W okresie pierwszych 9 miesięcy 2010 roku (od stycznia do września) zbiorowość ta liczyła 732 tys. osób, co stanowiło 4,6% ogółu pracujących (odsetek ten obliczony został jako iloraz sumy pracujących w szarej strefie przez średnią liczbę pracujących w pierwszych trzech kwartałach odpowiedniego roku na podstawie BAEL).

1. Opinie na temat przyczyn podejmowania pracy nierejestrowanej

Analiza wyników badania wskazuje, że opinie na temat przyczyn podejmowania pracy nierejestrowanej wyrażone w badaniu w 2010 roku nie zmieniły się w stosunku do 2009 roku – kolejność przyczyn pod względem ich „ważności” pozostała bez zmian.

Zdaniem respondentów, ludzie decydują się na podjęcie pracy poza formalnym systemem z wielu przyczyn, ale główne powody są dwa, a mianowicie: brak możliwości znalezienia pracy formalnej oraz trudna sytuacja materialna (niewystarczające dochody).

Kolejnymi przyczynami, mającymi znaczący wpływ na podejmowanie pracy w szarej strefie były: proponowanie przez pracodawcę wyższych wynagrodzeń bez rejestrowania umowy o pracę, wysoka składka ubezpieczeniowa, a także podatki, które zniechęcają do rejestrowania dochodów.

Znacznie mniejszy wpływ miała możliwość utraty niektórych świadczeń przy podjęciu pracy rejestrowanej, sytuacja rodzinna bądź życiowa, a zupełnie marginalny – niechęć do wiązania się na stałe z miejscem pracy.

Jeśli z ogólnej grupy respondentów wydzielić te osoby, które pracę nierejestrowaną faktycznie wykonywały, to uszeregowanie przez nie pięciu głównych przyczyn podejmowania pracy na czarno jest identyczne, jak w całej obserwowanej populacji.

Wobec powyższego, można sformułować trzy główne cele podejmowania pracy nierejestrowanej w wymiarze indywidualnym:

• pozyskanie jakiejkolwiek pracy, a przez nią dochodów,
• pozyskanie dochodów wyższych niż poprzez wykonywanie pracy rejestrowanej,
• pozyskanie dochodów uzupełniających inne źródła dochodów.