Koncepcje zarządzania

Przeczytaj także: Na czym polega zarządzanie przez cele?

Ciekawostka 1 – Niemożliwe do wykonania zlecenie na 10 tysięcy karabinów

Cały wiek XVIII oraz znaczna część XIX w. to okres doskonalenia procesów produkcji w wyniku specjalizacji stanowisk pracy. Procesy produkcyjne miały wówczas charakter procesów ręczno-maszynowych. O wydajności manufaktury (ówczesne „fabryki”) decydowała przede wszystkim biegłość manualna osób wykonujących bardzo proste czynności. Wzrost zapotrzebowania na produkty wymusił usprawnienia procesów wytwórczych. Charakterystyczny jest tu przypadek Eli Whitneya, uznawanego za ojca organizacji masowej produkcji. Wobec groźby konfliktu zbrojnego z Francją rząd Stanów Zjednoczonych zamówił u niego 10 tysięcy karabinów. Termin realizacji zamówienia ustalono na 2 lata.

Broń produkowano wówczas metodami rzemieślniczymi, co oznaczało, że części każdego egzemplarza były dopasowywane indywidualnie. Tak dużemu zamówieniu nie mogłyby sprostać wszystkie warsztaty amerykańskie razem wzięte. Ponieważ miasta i farmy wschodnich stanów wyludniły się, ze względu na zasiedlenie Dzikiego Zachodu, E. Whitney mógł pozyskać do pracy jedynie pośledniejszych fachowców. Braki odpowiednich kwalifikacji musiały być zastąpione czymś nowym – wyposażono przyuczonych robotników w tzw. przymiary, czyli wzory części, które robotnicy byli zobowiązani precyzyjnie odtworzyć. Ubocznym efektem tego systemu wytwarzania była możliwość wymiany części pomiędzy poszczególnymi egzemplarzami broni. Ułatwiło to armii zaopatrzenie w sprzęt bojowy. Na początku 1801 r. w Filadelfii zaprezentowano 10 kompletów broni wytworzonych według nowych zasad, zaś niedługo później zrealizowano całe „niemożliwe do wykonania” zamówienie.

Ciekawostka 2 – Na początku biznesem rządzili analfabeci i bankruci, czy coś się zmieniło?

W drugiej połowie XIX w. pojawiły się nowe technologie wytwarzania. Wymagały niespotykanej dotychczas koncentracji potencjału gospodarczego. Koncentracja produkcji, będąca wynikiem wprowadzenia fabrycznych metod wytwarzania (przewaga procesów maszynowych nad ręcznymi), spowodowała, że zarządzanie dużymi zakładami jedynie na podstawie osobistego doświadczenia stało się niewystarczające. Największe przedsiębiorstwo na świecie w 1907 r. – United Steel Corporation – zatrudniało ponad 210 tysięcy pracowników.

Wielkie fabryki wymagały koncentracji siły roboczej, a więc powstawały miasta i osiedla przyfabryczne, głównie dzięki migracji ludności ze wsi do miast oraz z krajów mniej rozwiniętych gospodarczo do krajów intensywnie się rozwijających. Pierwsi pracownicy fabryk nie byli mentalnie i intelektualnie przygotowani do pracy w przemyśle, dysponującym skomplikowanymi, bardzo wydajnymi maszynami. Byli to najczęściej analfabeci, wychowani według standardów kultury rolnej, gdzie rytm dnia, miesięcy i roku wyznacza przyroda, którzy nagle zostali wtłoczeni w system, gdzie pracą rządzi czas, technika i pieniądz. Ówczesną kadrę kierowniczą najniższego i średniego szczebla stanowili z kolei zubożali rzemieślnicy, którzy, straciwszy swoje zakłady, przeszli do pracy w przemyśle. Oni także nie byli przygotowani do kierowania wielkimi zespołami, pracującymi w warunkach ścisłego reżimu technologicznego.

Ciekawostka 3 – Niedostatek się skończył, a masowa produkcja została

Biegłość wykonawcza, standaryzacja działań i produktów oraz formalizacja to ideały dobrze funkcjonującego przedsiębiorstwa. Nie powstały one jednak na potrzeby nowoczesnych kolosów globalnych. Już pod koniec XIX wieku w krajach rozwiniętych kończyła się era pionierskiej orientacji przedsiębiorczej w gospodarce, związanej z czasem odkrywania i zagospodarowywania nowych przestrzeni życiowych.

Wyścig, „kto pierwszy, ten lepszy” został już właściwie rozstrzygnięty. Pierwsi – dzięki temu, że byli najbardziej przedsiębiorczy w tej swoistej dżungli, jakim były czasy ekspansji terytorialnej i rewolucji przemysłowej – zbudowali już swoje imperia. Kończył się także czas swobody gospodarczej wywodzącej swoje korzenie z filozofii laisses-faire („dajcie działać”), która oznaczała nieingerencję państwa w stosunki ekonomiczne. Nowi pretendenci do odgrywania istotnej roli na rynku mogli skutecznie konkurować z dotychczasowymi liderami. Ponieważ dla szerokich mas społecznych był to okres niedostatku, należało zaoferować im towary najtańsze. Im towar tańszy, tym rynek większy.

Głównym zadaniem gospodarki, a przede wszystkim przemysłu, było więc to, aby produkować tanio. Dzięki nowym wynalazkom w obszarze konstrukcji i technologii odpowiedź była dość oczywista: tanio można produkować tylko w sposób charakterystyczny dla produkcji masowej. Szczytowym osiągnięciem tego rodzaju produkcji była wynaleziona wówczas linia produkcyjna. Dzięki maksymalnemu podziałowi pracy i połączeniu poszczególnych stanowisk mechanicznymi środkami transportu uzyskano rewelacyjne wzrosty wydajności pracy. Podział pracy doszedł przy tym do granic absurdu, co zostało w sposób karykaturalny przedstawione w filmie Charliego Chaplina. Takt linii potokowej – czyli czas wykonywania operacji na stanowisku roboczym – bywał krótszy niż 30 sekund.