Niewystarczający dostęp do informacji publicznej

Przeczytaj także: Aurox - bezpłatny BIP

Zebrane dane pozwoliły na sformułowanie wniosku iż praktyczna realizacja prawa dostępu do informacji publicznej w Polsce wciąż napotyka na poważne bariery. Najważniejsze z tych barier to:

1. Kultura tajności – wciąż powszechne jest przeświadczenie że „petent” lub „interesant” jest przeszkodą w dobrej i efektywnej pracy urzędnika. Dominuje niewypowiedziane założenie, im mniej „petent” wie tym lepiej dla urzędu. Urzędnicy o takim nastawieniu bezrefleksyjnie starają się unikać odpowiedzialności, zasłaniają się ochroną danych osobowych oraz utrudniają dostęp do informacji. Główną motywacją takiego zachowania nie jest lęk przed ujawnieniem nieprawidłowości czy dążenie do powiększenia władzy. Działania funkcjonariuszy o takim nastawieniu mają charakter nawykowy. To tłumaczy dlaczego stosunkowo często zdarzało się, że urzędnicy starali się przekonać „tajemniczego obywatela”, że pewne dane są niejawne mimo że w internetowej wersji Biuletynu lub na korytarzu obok wisiały te same informacje opublikowane przez ich przełożonego.
2. Nieznajomość przepisów prawnych i niestosowanie się urzędników do regulacji wewnętrznych –nie wszyscy zbadani urzędnicy znali treść Ustawy o dostępie do informacji publicznej i w konsekwencji nie wiedzieli, że są zobowiązani udostępnić żądaną informację. Podobnie było ze znajomością Ustawy o ochronie danych osobowych. Badani funkcjonariusze często powoływali się na tę ustawę, nie wiedząc, że nie ma ona zastosowania np. w przypadku niektórych informacji dotyczących osób sprawujących funkcje publiczne.
3. „Naginanie” przepisów prawa – przepis nakazujący udzielić informacji niezwłocznie, ale nie później niż w ciągu 14 dni jest często traktowany jako zezwolenie na 14 dni zwłoki przed udzieleniem odpowiedzi (np.: trzeba czekać dwa tygodnie, aby uzyskać odpowiedź na najprostsze zadane pytania).
4. Nieznajomość i niestosowanie przez obywateli przepisów dotyczących dostępu do informacji publicznej - niski popyt na informację może prowadzić do akceptacji patologii po stronie urzędu. Dowodem na to, że obywatele bardzo rzadko powołują się na Ustawę o dostępie do informacji publicznej był m.in. fakt, że w niektórych urzędach w trakcie interakcji z „tajemniczym obywatelem” urzędnicy przypominali sobie, że jakiś czas temu ktoś powoływał się na tę Ustawę zadając „dziwne pytania” mailem lub telefonicznie (urzędy te były również badane w drugim etapie). Można przypuszczać, iż gdyby skłonność obywateli do stosowania tego prawa była większa, takie przypadki nie miałyby miejsca lub miałyby marginalny charakter.
5. Bolesnym ograniczeniem w dostępie do informacji publicznej jest również niski poziom internetyzacji urzędów oraz brak przygotowania urzędów do przyjmowania osób niepełnosprawnych. Niedostateczna informatyzacja urzędu narusza prawa osób niepełnosprawnych do równego traktowania. Zaledwie co piąty badany urząd był w jakikolwiek sposób przystosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych. W wielu urzędach wystarczyłoby minimum dobrej woli, aby zbudować podjazd lub zlikwidować trudne do sforsowania drzwi. W skali kraju jedyną szansą na szybką poprawę dostępu do informacji dla osób niepełnosprawnych fizycznie jest obustronna informatyzacja, która pozwoli załatwić wszystkie urzędowe sprawy (w tym również dostęp do informacji publicznej) drogą telefoniczną lub internetową.