Coface: wzrost liczby niewypłacalności w I kw. 2021 o 122 proc. r/r

Przeczytaj także: Niewypłacalności firm w Polsce w 3 kwartałach 2022 roku

UWAGA! W raporcie po I kwartale 2021 roku Coface kontynuuje - podobnie jak w ostatnich raportach kwartalnych - odmienne podejście do danych poparte precyzyjnym komentarzem ze względu na specyfikę sytuacji podczas pandemii. Po roku pandemii widać, że wiodącą rolę w statystykach odgrywały programy pomocowe państwa, regulacje prawne zawarte w tarczach antykryzysowych oraz ograniczona praca sądów, co powstrzymało wzrost liczby upadłości i restrukturyzacji potwierdzanych na drodze sądowej.

Jak wspomniano we wstępie, najnowszy raport Coface za I kwartał 2021 roku, mówi o 122 proc. wzroście liczby niewypłacalności polskich przedsiębiorstw. To 515 przypadków. Według ekspertów miała na to wpływ liczba nowych uproszczonych postępowań o zatwierdzenie układu wprowadzonych ustawą covidową. Ogłoszenie otwarcia tej formy postępowania restrukturyzacyjnego następuje wyłącznie poprzez obwieszczenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym i nie jest rejestrowane przez sąd. Z tego względu – aby zachować rzetelność w ocenie bieżącej sytuacji dotyczącej niewypłacalności firm – w raporcie Coface dane te zostały dodane do statystyk przedstawiających postępowania ogłoszone przez sądy.

Niewypłacalności i i restrukturyzacje w skrócie

• Łączna liczba niewypłacalności polskich przedsiębiorstw w I kwartale 2021 r. wyniosła 515 przypadków i jest wyższa aż o 122 proc. w porównaniu z analogicznym okresem 2020 roku, kiedy oczywiście nie funkcjonowały jeszcze uproszczone postępowania pozasądowe. Na tę liczbę złożyły się postępowania sądowe i obwieszczenia pozasądowe:
  • w ciągu 3 miesięcy 2021 r. sądy ogłosiły postanowienia o upadłości i restrukturyzacji 161 polskich firm, (wg danych na koniec marca 2021) czyli o 31 proc. mniej niż rok temu. Należy uwzględnić, że praca sądów w marcu była utrudniona (mniej prowadzonych spraw) ze względu na III falę pandemii i nieobecności pracowników, co skutkuje także trudnościami w pozyskaniu pełnych danych z sądów.
  • dodatkowo w I kwartale br. w Monitorze Sądowym i Gospodarczym niewypłacalność w formie nowego uproszczonego postępowania o zatwierdzenie układu (bez rejestracji w sądzie) obwieściły 354 podmioty gospodarcze.
• Biorąc pod uwagę wszystkie zawarte w raporcie formy potwierdzenia niewypłacalności podmiotów gospodarczych, na pierwszym miejscu (69 proc.!) znalazły się nowe uproszczone postępowania o zatwierdzenie układu. W ciągu 3 pierwszych miesięcy roku z tej kryzysowej procedury pozasądowej skorzystały 354 przedsiębiorstwa, czyli prawie tyle ile w ciągu całego II półrocza 2020 roku (356 - od wprowadzenia ustawą covidową z 19.VI).
• Wśród postępowań sądowych najwięcej ogłoszono upadłości likwidacyjnych – 93, ale liczba ta spadła r/r o jedną trzecią.
• Nowa procedura spowodowała także spadek popularności pozostałych trybów sądowych tzn. przyspieszonych postępowań układowych i postępowań sanacyjnych, których liczba wyraźnie się zmniejszyła. Więcej niż rok temu ogłoszono jedynie postępowań o zatwierdzenie układu.
• Niestety kwartalne statystyki pokazują wzrost niewypłacalności we wszystkich branżach. Skala wzrostu odzwierciedla sytuację rynkową związaną z obostrzeniami i kolejnymi lockdown’ami, w różny sposób dotykającymi poszczególne sektory gospodarki. Najlepiej radzi sobie produkcja – wzrost tylko o 34 proc. Najwyższy wzrost przypadków niewypłacalności zanotował transport (o 236 proc.!) oraz usługi (o 220 proc.), a następnie handel (o 135 proc.) i budownictwo (o 77 proc.). Nadal obserwujemy bardzo duży wzrost niewypłacalności w rolnictwie (o 150 proc.) powodowany coraz częstszym wykorzystywaniem tego postępowania do zakończenia działalności.
• Jeśli chodzi o formy prawne, po raz pierwszy liczba niewypłacalności (268) przedsiębiorców (w tym rolników) przewyższyła liczbę niewypłacalnych spółek z o.o. (201). Wzrost zanotowały wszystkie formy prawne z wyjątkiem spółek akcyjnych. Należy także zwrócić uwagę, że 59 proc. (209 przypadków) wszystkich uproszczonych postępowań o zatwierdzenie układu, obwieszczanych w Monitorach dotyczyło przedsiębiorców (osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą).

Komentuje Grzegorz Sielewicz, główny ekonomista Coface w Europie Centralnej
W pierwszym kwartale 2021 r. liczba niewypłacalności przedsiębiorstw w Polsce znacznie wzrosła – aż o 122 proc. Pomimo, że pandemia trwa już od marca ubiegłego roku, a najbardziej restrykcyjne ograniczenia obowiązywały w Polsce rok temu to sytuacja płynnościowa biznesu dopiero z opóźnieniem odzwierciedla trudności, jakich doświadczały przedsiębiorstwa na przestrzeni ostatnich 12 miesięcy. Wprowadzone działania pomocowe pozwoliły na ograniczenie wpływu pandemii na firmy w pierwszych miesiącach głębokich zawirowań gospodarczych. Ponadto, wzrost liczby niewypłacalności jest rezultatem jedynie wysokiego wykorzystania nowowprowadzonych „ustawą covidową” uproszczonych postępowań o zatwierdzenie układu. Te formy postępowań niewymagające rejestracji w sądach dość szybko zaczęły zapełniać statystyki niewypłacalności przedsiębiorstw od drugiej połowy zeszłego roku. W pierwszym kwartale 2021 r. liczba uproszczonych postępowań o zatwierdzenie układu była niemal równa ich łącznej liczbie w drugim półroczu 2020 r. Uproszczone postępowania zyskały na popularności ze względu na udzieloną ochronę przeciwegzekucyjną jako skuteczne narzędzie przyczyniające się do utrzymania działalności przedsiębiorstwa dłużnika. Dzięki objęciu postępowaniem dłużnik może skupić się na wdrażaniu środków restrukturyzacyjnych, a wierzyciele nie mogą zatrzymać jego działania operacyjnego wszczęciem egzekucji. Z kolei rosnąca liczba sądowych postępowań o zatwierdzenie układu wskazuje, że uproszczone postępowania nie były jedynie odwlekaniem problemu w czasie, ale próbą ratowania biznesów, które ucierpiały na skutek pandemii.

Z drugiej strony wyodrębniając jedynie upadłości i sądowe restrukturyzacje odnotowano spadek ich liczby o 31 proc. w pierwszym kwartale 2021 r. w porównaniu z pierwszym kwartałem 2020 r. Jest to tendencja, którą obserwujemy także w większości innych krajów, gdzie wprowadzone działania pomocowe przyczyniły się do spadku liczby postanowień, które powinny znacznie wzrosnąć w przypadku tak rozległego kryzysu. Jednak środki wsparcia nie będą obowiązywały w nieskończoność, a część firm nie będzie w stanie utrzymać się na rynku bez instrumentów pomocowych. Co prawda polska gospodarka powinna wzrosnąć w tym roku o co najmniej 4 proc., a ożywienie gospodarcze tworzy znacznie bardziej sprzyjające warunki makroekonomiczne niż zeszłoroczna recesja, jednak nadal pandemia pozostaje istotnym ograniczeniem dla gospodarki i biznesu. Krajowe i regionalne lockdowny przyczyniły się do konieczności sięgania przez firmy po przewidziane prawem środki restrukturyzacji. W rezultacie statystyka niewypłacalności przedsiębiorstw odzwierciedla aktualną koniunkturę – sektor usług, który najbardziej cierpi na restrykcjach w działalności odnotował ponad trzykrotny wzrost liczby postanowień na przestrzeni ostatnich 12 miesięcy. Podobnie transport, który zazwyczaj jest barometrem stanu gospodarki, doświadczył wzrostu postanowień w podobnej skali. Z kolei handel, gdzie liczba niewypłacalności wzrosła ponad dwukrotnie, nadal będzie zgłaszał trudności płynnościowe w obliczu utrzymujących się ograniczeń działalności w wybranych rodzajach działalności. Pomimo rosnącego udziału sprzedaży detalicznej przez internet, segment online nie jest w stanie zrekompensować spadku w tradycyjnym kanale sprzedaży.

Dalsza sytuacja gospodarcza i tempo ożywienia gospodarczego będą kształtowane przez sytuację pandemiczną. W przypadku rosnącej lub utrzymującej się na wysokich poziomach liczby zachorowań na COVID-19 oraz niskiego tempa szczepień, utrzymanie ograniczeń będzie konieczne. Nawet pomimo środków wsparcia i elastycznego podejścia biznesu do prowadzenia działalności w trakcie pandemii, liczba niewypłacalności nadal będzie wzrastać, nie tylko uproszczonych postępowań o zatwierdzenie układu, ale także innych form. Ponadto, należy oczekiwać kolejnych zmian prawnych. Projekt nowelizacji ustawy o Krajowym Rejestrze Zadłużonych (KRZ) zakłada, że uproszczone postępowania restrukturyzacyjne mają być wpisane na stałe do polskiego systemu prawnego, prawdopodobnie od 1 lipca br.

Paweł Jóźwik, adwokat z Kancelarii Stefaniuk & Wspólnicy, obsługującej Coface
Komentuje uwarunkowania prawne mające wpływ na bieżące statystyki
Wśród wszystkich zawartych w raporcie form potwierdzenia niewypłacalności podmiotów gospodarczych, na pierwszym miejscu znów znalazły się nowe uproszczone postępowania o zatwierdzenie układu w trybie przewidzianym ustawą Prawo restrukturyzacyjne, czasowo, bo do 30 czerwca 2021 r., zliberalizowanym przepisami Ustawy o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami Covid-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem Covid-19 (tzw. Tarcza 4.0). Chodzi tu o tryb, w którym dłużnik (z pomocą doradcy restrukturyzacyjnego) czyni starania o zawarcie układu ze swoimi wierzycielami.

Obecnie, wraz z obwieszczeniem o otwarciu postępowania o zatwierdzenie układu, z mocy prawa zawieszeniu ulegają postępowania egzekucyjne prowadzone przeciwko dłużnikowi, a wszczęcie egzekucji, po tej dacie do czasu umorzenia lub zakończenia postępowania, jest niedopuszczalne. Zastosowanie znajdą również przepisy dotyczące tzw. moratorium na długi polegającego na tym, że po otwarciu postępowania niedopuszczalne będzie spełnianie przez dłużnika świadczeń wynikających z wierzytelności objętych układem.

Po dokonaniu obwieszczenia dłużnik ma cztery miesiące na doprowadzenie do zawarcia układu z wierzycielami i zachowuje zarząd własnym majątkiem, z tym zastrzeżeniem, że od dnia dokonania obwieszczenia do dnia umorzenia lub zakończenia postępowania zgody nadzorcy będą wymagały jedynie czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu. W przypadku nie zawarcia układu we wskazanym terminie następuje jego umorzenie z mocy samego prawa, a dłużnik traci ochronę wynikającą z przepisów. Przestaje obowiązywać również zakaz spełniania zobowiązań (moratorium).

Charakterystyka upadłości i restrukturyzacji w wybranych sektorach
Sytuację w branżach komentuje Barbara Kamińska,
dyrektor działu oceny ryzyka w Coface w Polsce

Produkcja przemysłowa

W pierwszym kwartale br. liczba niewypłacalności w sektorze przemysłowym wzrosła o 34 proc., co na tle całej gospodarki (wzrost upadłości i restrukturyzacji o 122 proc.) należy uznać za wynik relatywnie niski. Pomimo kolejnych fal Covid-19 nie obserwowaliśmy masowych zamknięć fabryk, jak to miało miejsce na początku pandemii. To zasługa z jednej strony wypracowanych procedur sanitarnych w zakładach przemysłowych, z drugiej dobrego popytu wewnętrznego i stabilnego zapotrzebowania na polskie produkty u największych importerów, m. in. w Niemczech. Patrząc na wzrosty sprzedaży notowane w takich sektorach jak IT/AGD, produkcji materiałów budowlanych, czy meblowym można wnioskować, że Polacy przekierowali swoje wydatki w stronę dóbr trwałych, wobec braku możliwości podróżowania, czy korzystania z wielu usług objętych restrykcjami administracyjnymi. Polski przemysł w ostatnich miesiącach wykazywał więc wysoką odporność na kryzys. Wskaźniki PMI badające koniunkturę w przemyśle w marcu br. sięgnęły poziomu 54,3, co było wynikiem najwyższym od 3 lat.

Handel

Działalność handlowa była w zakończonym kwartale źródłem 20 proc. wszystkich niewypłacalności. Niestety zarówno handel detaliczny, jak i hurtowy wykazał bardzo wysoką dynamikę wzrostu upadłości i restrukturyzacji, odpowiednio o 138 proc. i 127 proc. rdr. Wśród zarejestrowanych 101 upadłości i restrukturyzacji w szeroko pojętym handlu, 60 proc. podmiotów zdecydowało się na nowy tryb uproszczonego postępowania o zatwierdzenie układu, wprowadzony ustawą covidową.

Kolejne zamknięcia centrów handlowych, ograniczenia w przemieszczaniu się, odwołany sezon narciarski stanowiły coraz większe obciążenie dla podmiotów aktywnych w handlu, mimo wciąż dużego zakresu pomocy publicznej. Począwszy od października 2020, sprzedaż detaliczna wykazywała ujemną dynamikę wzrostu – w styczniu br. recesja wyniosła tu 6 proc. rdr, w lutym 2,7 proc. rdr. Wobec wysokiej konkurencji i dużego rozdrobnienia branży handlowej najbardziej wyeksponowane na ryzyko utraty płynności pozostawały podmioty o mniejszej skali działalności. To przedsiębiorcy i spółki cywilne dominowały w grupie, która zdecydowała się na ochronę przed wierzycielami w trybie nowego postępowania, stanowiąc 70 proc. obwieszczeń.

Perspektywy dla sektora handlowego, zwłaszcza detalicznego, pozostają trudne w kontekście przedłużających się lockdown’ów, możliwego osłabienia konsumpcji w wyniku wzrostu bezrobocia, wreszcie, a może przede wszystkim, wycofywania pomocy publicznej, która obecnie stanowi rodzaj kroplówki dla wielu podmiotów.

Budownictwo

Pomimo wysokiej odporności branży na kryzys sanitarny, produkcja budowlano-montażowa w 2020 roku zanotowała wyniki poniżej roku 2019. Również styczeń i luty br. przyniosły spadki dynamiki odpowiednio o 10 proc. i 16,9 proc. rdr. Dane pokazujące wzrost niewypłacalności przedsiębiorstw budowlanych w pierwszym kwartale 2021 r. o 77 proc. potwierdzają istniejące wyzwania sektora. Należy jednak zwrócić uwagę, że udział upadłości i restrukturyzacji w budownictwie stanowił tylko 10,3 proc. wszystkich bankructw, co nie jest wynikiem wysokim biorąc pod uwagę wielkość i znaczenie gospodarcze branży. Niezaprzeczalnie duży wpływ na poprawę sytuacji płynnościowej i skrócenie tradycyjnych opóźnień płatniczych w budownictwie miała pomoc publiczna.

Branża budowlana boryka się obecnie ze znacznie zmniejszonymi inwestycjami sektora prywatnego oraz samorządowego. Wobec niedostatecznego popytu zwiększa się presja na ceny, co może być szczególnie trudne do udźwignięcia przez drobniejszych podwykonawców. Sektor z nadzieją patrzy na fundusze unijne, w szczególności Fundusz Odbudowy, który powinien przynieść długoletnie inwestycje infrastrukturalne od końca 2021 roku. Beneficjentami tego wsparcia będą jednak, ze znacznym prawdopodobieństwem, duże i średnie przedsiębiorstwa.

Usługi

Na całym świecie kryzys wywołany przez pandemię Covid-19 najdotkliwiej i bezpośrednio dotknął przedsiębiorstwa świadczące usługi – poczynając od hotelarstwa i gastronomii, poprzez branżę eventową, na szkoleniowo-doradczej kończąc. Kraje z przewagą usług w strukturze PKB, w szczególności znane destynacje turystyczne, zanotowały najgłębsze wskaźniki recesji w 2020 roku.

Dynamika wzrostu liczby niewypłacalności zarejestrowanych w pierwszym kwartale br. w branży usług o 220 proc. potwierdza bardzo trudną sytuację sektora. To usługodawcy stanowili 30 proc. ogółu wszystkich bankructw lub restrukturyzacji. Niechlubne wzrosty zarejestrowano praktycznie we wszystkich kategoriach usług. Niestety nieopanowana sytuacja epidemiologiczna skutkująca obostrzeniami administracyjnymi dalej niekorzystnie będzie oddziaływać na tę gałąź gospodarki, a wycofywanie środków pomocy publicznej może spowodować dalszy wysyp niewypłacalności.

Rolnictwo

Uwagę zwraca dynamiczny przyrost (+150 proc.) upadłości i restrukturyzacji wśród rolników. W pierwszym kwartale 2021 r. na ten krok zdecydowało się 80 gospodarstw wobec 32 w porównywalnym okresie 2020. Ich udział w sumie wszystkich niewypłacalności był znaczący i zamknął się wynikiem 16 proc. Myślę, że to nie tyle skutek radykalnego pogorszenia sytuacji w rolnictwie, co pokłosie wejścia w życie ustawy o restrukturyzacji zadłużenia podmiotów prowadzących gospodarstwa rolne z dnia 9 listopada 2018 r., która dopiero w kwietniu 2020 r. uzyskała wszelkie zgody na szczeblu UE. Obecnie polski rolnik może poddać się uproszczonemu postępowaniu restrukturyzacyjnemu, które chroni go przed wierzycielami i daje możliwość oddłużenia poprzez skorzystanie z pomocy publicznej Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARMiR) lub gwarancji spłat kredytów restrukturyzacyjnych udzielanej przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa (KOWR).

Niewypłacalności według form prawnych przedsiębiorstw

Z roku na rok obserwujemy rosnący udział niewypłacalności przedsiębiorstw w ogólnej grupie firm, których dotyczą statystyki. Zakończenie w ten sposób działalności gospodarczej staje się coraz częstszą praktyką. W I kwartale 2021 r. liczba niewypłacalnych przedsiębiorców (268 tj. 52 proc wszystkich) po raz pierwszy przewyższyła najliczniejszą do tej pory grupę, którą od lat stanowią spółki z o.o. (39 proc. wszystkich). Wpływ na to miały m.in. duży udział przedsiębiorców (59 proc.) w grupie pozasądowych uproszczonych postępowań o zatwierdzenie układu, wśród których mamy coraz więcej oficjalnie ogłaszanych niewypłacalności przedsiębiorców-rolników. Jedyną formą prawną, która zanotowała spadek liczby niewypłacalności są spółki akcyjne.