Edukacja w Polsce: co wpływa na decyzje Polaków?

Przeczytaj także: Polska szkoła w oczach Polaków. Co do poprawy?

Połowa osób, których rodzice mieli wykształcenie podstawowe lub gimnazjalne, osiąga ten sam poziom wykształcenia, podczas gdy trzy czwarte osób, pochodzących z rodzin, w których rodzice mieli wykształcenie wyższe, również osiąga wykształcenie wyższe. W rodzinach, w których tylko matka ma wykształcenie wyższe, ponad 2/5 badanych poszło na studia, a jeśli matka ma wykształcenie zawodowe – dyplom uczelni wyższej osiągnął co dziesiąty badany. Jeśli to ojciec miał wykształcenie wyższe, 43 proc. badanych również je ma, natomiast gdy miał on zasadnicze zawodowe, to co ósme dziecko poszło na studia i zdobyło dyplom. Generalnie wykształcenie wyższe ojca silniej wpływa na decyzję dziecka o pójściu na studia.

Dokonywane wybory ścieżek kształcenia są odmienne także ze względu na miejsce zamieszkania. Im większe miasto, tym więcej osób decydujących się na wyższe studia. Wyniki badania UDE pokazują, że środowisko rodzinne ma kluczowe znaczenie dla podejmowanych decyzji o kształceniu dziecka. Największą rolę przy wyborze ścieżki edukacyjnej odgrywa nastawienie do wykształcenia. Osiąganiu jego wyższych poziomów sprzyja nacisk rodziców na naukę i pracę w domu rodzinnym oraz udział w zajęciach dodatkowych w trakcie nauki w szkole.

Ważne są ambicje domu rodzinnego (znamiona sukcesu – prestiżowa praca, wysoki status materialny, dobre wykształcenie) oraz relacje w rodzinie. Te ostatnie, których wyznacznikami były np. silne więzi rodzinne, wspólne spędzanie czasu oraz zainteresowanie rodziców edukacją dzieci, sprzyjają aspiracjom edukacyjnym i podejmowaniu kształcenia na wyższym poziomie, zarówno wśród mieszkańców miast jak i mieszkańców wsi.

Wzorce z domu rodzinnego przenoszone są na zachowania w kolejnych pokoleniach. Dzieci z rodzin, w których rodzice mają wykształcenie podstawowe lub gimnazjalne, dwukrotnie rzadziej uczestniczą dzisiaj w zajęciach dodatkowych niż dzieci z rodzin, w których rodzice mają wykształcenie wyższe.

Na wybór ścieżek edukacyjnych wpływa liczba dzieci w rodzinie. Co dziesiąty jedynak zakończył swoją edukację na poziomie szkoły podstawowej lub gimnazjum, co piąta osoba
– w rodzinach z trójką i większą liczbą dzieci. Najbardziej uprzywilejowani, jeśli chodzi o szanse na lepsze wykształcenie, są najstarsi wśród rodzeństwa, a najmniej ci, którzy posiadają zarówno starsze jak i młodsze rodzeństwo. Wynik ten jest identyczny dla kobiet i mężczyzn.

Zła sytuacja materialna zwiększa ryzyko wykluczenia z edukacji

Sytuacja materialna w domu rodzinnym wyraźnie wpływa na osiąganie kolejnych poziomów edukacji bez przerw w kształceniu.

Tam, gdzie była ona oceniona jako gorsza od innych rodzin rówieśników, blisko 22% badanych zakończyło edukację na najniższym poziomie, i tylko 5% realizowało ścieżkę prowadzącą do wyższego wykształcenia magisterskiego. Te wskaźniki w grupie, która oceniła sytuację materialną swych domów rodzinnych jako lepszą od innych, wynosiły odpowiednio 12% i 14%.

Grupę osób wykluczonych z edukacji tzn. poprzestających na wykształceniu na najniższych poziomach – podstawowym, gimnazjalnym oraz zasadniczym zawodowym – charakteryzuje przede wszystkim niski poziom wykształcenia rodziców, miejsce zamieszkania na wsi lub w małych i średniej wielkości miastach, niepełnosprawność, potrzeba kształcenia specjalnego, bierność zawodowa, bardzo niski poziom zamożności ich gospodarstw domowych, należenie do gospodarstw rodzin niepełnych lub rodzin wielodzietnych oraz gospodarstw domowych utrzymujących się z niezarobkowych źródeł utrzymania, innych niż emerytura lub renta.

Wykluczenie z dokształcania wśród osób dorosłych dotyka członków gospodarstw niezamożnych, małżeństw wielodzietnych, wielorodzinnych, mieszkających na wsi oraz bezrobotnych.