Konsumpcja i eksport napędzają przetwórstwo owoców i warzyw

Przeczytaj także: Polski eksport warzyw i owoców rośnie w siłę

W ciągu ostatnich ośmiu lat odnotowaliśmy dynamiczny wzrost domowej konsumpcji przetworów owocowych i warzywnych. W latach 2013-2020 spożycie owoców suszonych, mrożonych, orzechów i przetworów owocowych zwiększyło się o ponad połowę. Jeszcze w 2013 roku statystyczny Polak zjadał w domu 0,15 kg takich produktów miesięcznie, w roku 2020 spożycie wyniosło już 0,23 kg.

Rośnie również konsumpcja przetworów warzywnych, choć nie tak szybko jak w przypadku produktów z owoców. Spożycie warzyw i grzybów mrożonych w 2020 roku wyniosło miesięcznie 0,18 kg na osobę i było o prawie 30% wyższe niż 7 lat wcześniej. Podobny wzrost zanotowano w przypadku warzyw suszonych i pozostałych przetworów warzywnych – miesięcznie przeciętnie zjadamy ich 1,08 kg na osobę.

W strukturze spożycia owoców, warzyw i ich przetworów dominują owoce oraz warzywa świeże, jednak w ostatnich latach konsumpcja owoców świeżych rosła znacznie wolniej niż przetworów owocowych, a konsumpcja warzyw świeżych obniżyła się. W rezultacie w strukturze spożycia domowego nieco wzrosła rola przetworów, jeszcze w 2013 roku udział przetworów owocowych i warzywnych w łącznej konsumpcji owoców i warzyw wyniósł odpowiednio 4,4% i 19%, w 2020 roku było to już 6% oraz 23% – wyjaśnia Grzegorz Rykaczewski, analityk sektorowy w Santander Bank Polska.

W ciągu minionej dekady nastąpił szybki wzrost wydatków gospodarstw domowych na produkty owocowo-warzywne. W 2020 roku łączne miesięczne wydatki w przeliczeniu na jedną osobę w gospodarstwie domowym wyniosły 17,3 złotych i były o 84% wyższe niż w roku 2013. Co ważne, tempo wzrostu było wyższe niż całej kategorii żywność, w rezultacie udział wydatków na produkty owocowo-warzywne w łącznych wydatkach na żywność zwiększył się z 3,9% do 5,7%.

W ciągu ostatnich lat najszybciej wzrosły średniomiesięczne wydatki na owoce suszone, mrożone, orzechy i inne przetwory owocowe - o 117% z 2,2 do 4,7 złotych na osobę. Wysoką dynamikę wzrostu zanotowaliśmy też w przypadku warzyw suszonych i pozostałych przetworów warzywnych – było to 76% oraz wydatków na warzywa i grzyby mrożone, o 58%.

Popytowi na produkty z owoców i warzyw sprzyjała coraz większa dbałość konsumentów o zdrowie i związane z tym zwiększenie różnorodności diety, ważnym czynnikiem był też wzrost dochodów Polaków.
Mimo, że wydatki gospodarstw domowych na owoce i warzywa rosły w Polsce nieco szybciej niż średnia w Unii Europejskiej, to jednak ich poziom nadal pozostaje jednym z najniższych w całej wspólnocie. W 2020 roku gospodarstwo domowe w Polsce wydawało na owoce i warzywa średnio 293 euro na osobę, co dało 22 miejsce wśród 27 krajów. Średnia unijna jest wyższa o 60%, wyżej od Polski uplasowały się głównie bogatsze kraje zachodu Europy. Z kolei niższy poziom wydatków, niż w naszym kraju, zarejestrowano w innych państwach naszego regionu - Czechach, Bułgarii, Chorwacji, na Słowacji oraz na Węgrzech.

Eksport napędza sektor przetwórstwa owoców i warzyw

Dla krajowego przemysłu przetwórstwa owoców i warzyw sprzedaż eksportowa historycznie była okazją do silnego zwiększenia obrotów i skali produkcji. Po wejściu Polski do Unii Europejskiej wzrosło znaczenie przychodów z eksportu dla łącznych przychodów branży. Ich udział w ostatniej dekadzie wahał się, ale pozostawał blisko 40% - jest to jeden z wyższych poziomów w przemyśle spożywczym. W latach 2010-2021 wartość eksportu produktów owocowo-warzywnych z Polski zwiększyła się o 105% osiągając 2,1 mld euro. Nawet w trudnym roku 2020, kiedy pandemia utrudniała sprzedaż zagraniczną, wyniki naszej branży przetwórstwa pozostały stabilne. Na poziomie wartości odnotowano 2% wzrost, a w ujęciu wolumenowym eksport spadł o 4%. Z kolei w 2021 roku odnotowano zarówno wzrost wolumenu, jak i wartości.

Polskie produkty trafiają głownie na rynek Unii Europejskiej - prawie połowę eksportu stanowi sprzedaż do Niemiec, Holandii, Francji, Czech i Belgii. Największym odbiorcą spoza UE jest Wielka Brytania, która odpowiada za 10% eksportu. Jednym z większych odbiorców była też Rosja, obecnie, po nałożeniu, sankcji w wyniku agresji na Ukrainę, sprzedaż na ten rynek najpewniej istotnie się zmniejszy, jednak miała ona dosyć niewielki udział w całym eksporcie, wynoszący około 5%. W rezultacie polski przemysł nie powinien mieć większych problemów z ulokowaniem części produktów na innych rynkach – komentuje Grzegorz Rykaczewski, analityk sektorowy w Santander Bank Polska.

Wyzwania – rosnące koszty i presja na niższe marże

Dzięki bezpośredniemu dostępowi do surowców oraz nowoczesnej bazie, polski przemysł przetwórstwa owoców i warzyw ma mocną pozycję na unijnym rynku. Krajowa branża jest mocno zróżnicowana pod względem wielkości firm, modeli biznesowych, oferowanych produktów. Jest to kolejna ważna przewaga, ponieważ zmniejsza wrażliwość całego sektora na zmiany sytuacji na rynkach konkretnych owoców i warzyw.

Na świecie coraz większą rolę odgrywa zdrowie żywienie, co wzmacnia rolę owoców i warzyw w diecie. Obszarami, które dają szansę na przyspieszenie rozwoju również polskiej branży, mogą być szybko rosnące nisze, takie jak produkty ekologiczne i wyróżniające się ponadprzeciętną jakością.

Na unijnym rynku, dla produktów masowych rośnie konkurencja ze strony firm spoza UE. W związku z wysokim znaczeniem ceny w przypadku tych produktów, tańsza konkurencja może być coraz większym wyzwaniem i obniżać opłacalność eksportu. Widać to na przykładzie rosnącego importu np. mrożonych truskawek z Egiptu. Szansą na poprawę i ochronę marż może być rozwój eksportu gotowych produktów owocowo warzywnych poza Unię Europejską. W handlu z Polski na rynek UE udział produktów finalnych w strukturze polskiego eksportu owocowo warzywnego jest wyższy niż średnia unijna. Jednak w handlu poza Unię udział produktów wysokoprzetworzonych jest już niższy niż średnia w sprzedaży z całej UE – dodaje Grzegorz Rykaczewski, analityk sektorowy w Santander Bank Polska.

Szukanie nowych przewag jest tym bardziej ważne, że zauważalnie rośnie presja kosztowa w polskich firmach, co w długim okresie może ograniczać rozwój. Z jednej strony, historycznie firmy dosyć dobrze sobie radziły z optymalizacją kosztów energii oraz materiałów i surowców. Jednak widać rosnącą presję ze strony kosztów pracy, w dodatku wojna na Ukrainie oraz zielona transformacja i związany z nimi wzrost kosztów będą wzmacniały konieczność ochrony marży, nie tylko poprzez optymalizację kosztów, ale również poprzez wzrost przychodów.