Zatrudnienie osób niepełnosprawnych. Co zmieniła pandemia?

Przeczytaj także: Niepełnosprawni pracownicy w dobie pracy zdalnej. Niewykorzystany potencjał?

Wybuch pandemii skomplikował sytuację na rynku pracy, odciskając swoje piętno również na sytuacji niepełnosprawnych pracowników. Potwierdzają to dwie edycje badań zrealizowanych przez Fundację Aktywizacja. Okazuje się, że "koronakryzys" przyniósł za sobą m.in. spadek liczby niepełnosprawnych zatrudnionych na umowie o pracę, zmniejszenie wymiaru ich czasu pracy oraz wynikające z tego obniżki wynagrodzeń.

Ostatnie miesiące zaowocowały również redukcjami zatrudnienia. Względem badania z kwietnia, liczba osób niepracujących i zwolnionych z powodu problemów leżących po stronie pracodawcy wzrosła z 57,2% do 82,3%.

Analogicznie jak miało to miejsce w I edycji raportu, niemal 9 na 10 respondentów przyznaje, że negatywnych następstw pandemii doświadczyło na własnej skórze.

Jeśli przeanalizować sytuację osób niepełnosprawnych przez pryzmat wyników dwóch edycji badań, można uznać, że pandemia koronawirusa nie wpłynęła zasadniczo na aktywność zawodową osób z niepełnosprawnościami.

Jak pokazują przeprowadzone badania osoby z niepełnosprawnościami mimo trwającej pandemii koronawirusa wykazały się dużym zaangażowaniem w poszukiwaniu nowej pracy po jej utracie lub aktywnością w zakresie zmiany pracy na, według deklaracji badanych, atrakcyjniejszą. Zaobserwowano dużą motywację i gotowość do pracy utrzymaną mimo niesprzyjających warunków.

Mimo aktywności i dużej motywacji do podjęcia utrzymania zatrudnienia przez osoby z niepełnosprawnościami widać, że pandemia wpłynęła niekorzystnie na warunki i miejsca zatrudnienia osób niepełnosprawnych.

Pogłębiona analiza porównawcza wyników obu badań wskazuje na kilka trendów zmian w warunkach pracy. Mimo wysokiego wskaźnika utrzymania zatrudnienia (78,8%) zaobserwowano spadek liczby osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę z 98% do 94,2%ankietowanych, wzrost liczby osób zatrudnionych na chronionym rynku pracy z 21% do 24,9%, oraz zmniejszenie liczby godzin pracy z 22% do 37,5%.

Analizując wyniki badania możemy zaobserwować niepokojący spadek jakości zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Biorąc pod uwagę dane dotyczące niskich wynagrodzeń niezbędne są działania, które będą wspierać pracujące już osoby z niepełnosprawnością nie tyle w utrzymaniu zatrudnienia, co w utrzymaniu jego jakości. Aspektem, na który szczególnie należy zwrócić uwagę jest wzrost zatrudnienia na chronionym rynku pracy. Dotyczy on sytuacji, w której osoby z niepełnosprawnościami funkcjonujące dotychczas na rynku otwartym z uwagi na nowe uwarunkowania gospodarcze i trudności ze znalezieniem pracy chcąc pozostać aktywnymi zawodowo zdecydowały się na pracę na rynku chronionym. Przejście lub powrót na rynek chroniony po czasie pracy na rynku otwartym, aktywniej włączającym w społeczeństwo, może mieć negatywne skutki dla samodzielności i samooceny tych osób - mówi Agata Gawska – Senior eksperta ds. rynku pracy z Fundacji Aktywizacja.

Wyniki przeprowadzonych badań pokazują również negatywny wpływ pandemii na biorących udział w badaniach pracodawców. Ze skutkami pandemii zmaga się 90% przedstawicieli tej grupy. W grupie niepracujących osób z niepełnosprawnościami nastąpił znaczny wzrost liczby osób zwolnionych z pracy z powodu problemów pracodawcy wynikających z pandemii z 57,2% do 82,3%. Osoby, które wskazały jako powód utraty zatrudnienia pandemię na pytanie rozszerzające o tryb zwolnienia wskazują na zwolnienie przez pracodawcę z uwagi na problemy ekonomiczne.

Wśród badanych osób z niepełnosprawnościami odnotowano wysoki odsetek osób, które utraciły zatrudnienie z powodu pandemii (21,8%), dodatkowo 9% spośród grupy pracujących zmieniło pracę z powodu pandemii. Pracodawcy nie decydowali się również na przedłużenie współpracy 34,6% z grupy niepracujących badanych, którym upłynął termin obowiązywania umowy.

Należy dodać, że znaczna część pracodawców podjęła działania dostosowawcze związane ze wstrzymywaniem rekrutacji, a także decyzje dotyczące czasowego lub trwałego obniżania pensji części i wszystkim pracownikom. 39% pracodawców obniżyło lub zrezygnowało z przyznawanych wcześniej premii.

Z pozytywnych kwestii widocznych w badaniu na uwagę zasługuje zmniejszenie liczby osób obawiających się o wprowadzenie zmian w warunkach zatrudnienia (spadek z 17% do 10,8%), co może być skorelowane z powrotem dużej liczby osób do świadczenia pracy w formule stacjonarnej (w pierwszym badaniu pracę zdalną wykonywało ok. 20% ankietowanych, obecnie jest to jedynie 12,5%). Patrząc również na wysoki wskaźnik utrzymania zatrudnienia - 78,8% - przy jednoczesnym obniżeniu jego jakości należy uznać, że pracownicy z niepełnosprawnością wykazują się dużą adaptacyjnością do warunków rynkowych.

Badania Fundacji Aktywizacja pozwalają na umiarkowany optymizm. Wynika z nich, że pracodawcy, mimo obaw o przyszłość, podjęli wiele działań by zachować miejsca pracy. Aż 87 procent z nich przyznało, że pandemia wpłynęła na działanie ich podmiotu, jednak na zwolnienia zdecydowało się tylko 11%. Do działań zaradczych, które minimalizowały skutki pandemii, w tym ograniczały ilość zwolnień, zaliczyły się między innymi: wstrzymanie nowych zatrudnień, obniżenie wynagrodzeń – dotyczy ok. 20% pracodawców - oraz wstrzymanie lub obniżenie wypłacanych premii i nagród, do którego przyznało się 39% pracodawców. To działania obserwowane także wśród ogółu firm na polskim rynku. Tego typu praktyki zaradcze w wielu wypadkach odnoszą skutek. Ponad 80% respondentów-pracodawców wskazało, że nie planują zwolnień wśród pracowników z niepełnosprawnościami – komentuje Aleksandra Skwarska, ekspertka Pracuj.pl.