NBP: rynek pracy w Polsce w IV kw. 2015

Przeczytaj także: NBP: rynek pracy w Polsce w III kw. 2015

W niniejszej analizie zastosowana została do tych obliczeń metoda (por.: Bell, Burriel-Llombart, and Jones 2005) oparta na indeksie Tornquista pozwalająca na wyodrębnienie zmian nakładów pracy związanych ze zmianą struktury osób pracujących według sektora zatrudnienia oraz wybranych cech pracowników: wykształcenia, wieku oraz płci. Wyjściowym efektem analizy jest obliczenie dynamik nakładów pracy w gospodarce skorygowanych o zmieniającą się „jakość” zasobów pracy mierzoną udziałem w zatrudnieniu bardziej produktywnych (lepiej opłacanych) pracowników (quality adjusted labour input).

Dotychczasowe badania dotyczące tego tematu (Gradzewicz et al. 2013) wskazywały, że w całym okresie transformacji w każdym roku udział bardziej produktywnych pracowników wśród osób pracujących zwiększał się (Wykres R2.1), przy czym poprawa „jakości” zasobu pracy miała charakter antycykliczny, tzn. w okresach lepszej koniunktury zachodziła wyraźnie wolniej niż w okresach spowolnienia, kiedy poprawie produktywności osób pozostających wśród pracujących sprzyjały ściślejsza selekcja osób nowo zatrudnionych oraz restrukturyzacje zatrudnienia.

W porównaniu z tymi wynikami lata 2014-2015 są pierwszymi latami, w których zmiany produktywności pracowników obniżały quality adjusted labour input. Oznacza to, że wzrost całkowitego wkładu pracy w bieżącym okresie dobrej koniunktury jest faktycznie niższy niż wynikałby to jedynie z danych dotyczących przepracowanych godzin. Dekompozycja źródeł zmian przeciętnej produktywności wskazuje, że o ile głównym czynnikiem wzrostu produktywności pracy w poprzednich okresach było coraz lepsze wykształcenie osób pracujących, to w ostatnich dwóch latach to właśnie ten czynnik najbardziej przyczyniał się do spadku wydajności. Innym ważnym czynnikiem była także zmiana struktury wieku osób pracujących. Obecne zmiany można wiązać przede wszystkim z następującymi czynnikami:

• mniejszą selekcją związaną z dobrą koniunkturą na rynku pracy. Już w latach 2006-2007 wzrost „jakości” świadczonej pracy stopniał prawie do zera w efekcie dużego popytu na pracę – zwłaszcza świadczoną przez osoby o niższych kwalifikacjach.
• relatywnym wzrostem popytu na pracę osób o niższym formalnym wykształceniu. Tendencja do zmniejszania się zwrotu z formalnego wykształcenia może powodować, że różnica produktywności osób lepiej i gorzej wykształconych staje się coraz mniejsza.
• znacznie mniejszym, niż w przeszłości, znaczeniem wymiany gorzej wykształconych roczników odchodzących na emeryturę przez lepiej wykształconych absolwentów wchodzących na rynek pracy. Po pierwsze, liczebność dobrze wykształconych roczników wchodzących na rynek pracy jest obecnie znacznie niższa niż w pierwszej dekadzie XXI wieku. Po drugie, wzrost aktywności zawodowej osób w wieku 50+ spowodował zatrzymywanie na rynku pracy także osób o niższych kwalifikacjach. Jest to korzystne z punktu widzenia hamowania spadku podaży pracy, ale obniża wzrost produktywności pracy. Czynnik ten może tłumaczyć dlaczego dynamika płac pozostaje obecnie relatywnie niska w stosunku do popytu na pracę.

Zmiany następujące w latach 2014-2015 wskazują na prawdopodobne przyszłe tendencje związane z wyczerpywanie się źródeł wzrostu produktywności pracy obserwowanego w ciągu ostatnich 20 lat. Z jednej strony słabnąć będzie wzrost produktywności pracy wynikający z poprawy formalnego wykształcenia ludności. Z drugiej strony zmniejszająca się liczba osób w wieku produkcyjnym oraz coraz niższe bezrobocie wymuszać będą coraz szersze zatrudnienie osób o przeciętnie niższej produktywności pracy.

Konsekwencjami tych zmian mogą być ograniczenie wzrostu wynagrodzeń przez niski wzrost produktywności pracy nawet w okresie ożywienia może być. Niższy wzrost produktywności pracy może zaś obniżać potencjał wzrostu polskiej gospodarki.