NBP: rynek pracy w Polsce w IV kw. 2015

Przeczytaj także: NBP: rynek pracy w Polsce w III kw. 2015

Choć w debacie publicznej dużo miejsca poświęcono bezpośrednim przepływom pracowników pomiędzy przemysłem i usługami, ich rola była niewielka w dopełnieniu zmiany zatrudnienia w Polsce. Co więcej, przepływom z przemysłu do usług towarzyszył systematycznie podobny co do skali przepływ pracowników w przeciwnym kierunku. Większość dostosowania w łącznej liczbie pracowników odbyła się poprzez odejścia starszych pracowników w latach 2001-2004 oraz mniejszy napływ absolwentów do zatrudnienia w przemyśle. Ponadto, za rosnące znaczenie usług w polskiej gospodarce odpowiada głównie wejście na rynek pracy nowych roczników, podejmujących pracę przede wszystkim w usługach oraz pośrednio opuszczanie rynku pracy przez starsze roczniki, na trwale opuszczające miejsca pracy w przemyśle. Napływ nowych roczników oraz odpływ emerytalny były w całym okresie 5-7 krotnie większy niż przepływy międzysektorowe pracowników.

Literatura przedmiotu poświęca dużo uwagi kwestii przekwalifikowania pracowników zwalnianych przez sektor publiczny. Przepływy pomiędzy sektorem publicznym i prywatnym były ok. trzy razy większe niż przepływy międzysektorowe pracowników, lecz następowały w obu kierunkach w podobnej skali. Faktyczny spadek zatrudnienia w sektorze publicznym wiązał się głównie z prywatyzacją (zmiana formy własności pracodawcy bez przepływu pracownika), co potwierdza intensyfikacja tych przepływów w latach 2001-2003 oraz 2009-2011. W pozostałych okresach zmiana sektora zatrudnienia z publicznego na prywatny odgrywała raczej niewielką rolę, z przepływami zmniejszającymi wielkość sektora publicznego na poziomie ok 15. tys. pracowników kwartalnie.

Pod względem wzorców zmian na rynku pracy Polska nie jest wyjątkowa. Analizy w oparciu o porównywalne dane Life in Transition Survey wskazują, że wszystkich 27 krajach transformujących się, dominująca okazała się rola procesów demograficznych. Większość przepływów pracowników zachodzi w ramach tej samej branży, a bardzo często także w ramach tej samej formy własności. Wyniki te wskazują na istotne wnioski. Po pierwsze, czynnikiem przyspieszającym zmianę struktury zatrudnienia jest kierowanie kolejnych roczników absolwentów do sektorów rozwijających się. Potencjalnie późniejsze wejście na rynek pracy z powodu dłuższej edukacji spowalnia proces dostosowań strukturalnych. Po drugie, ułatwienia we wcześniejszym przechodzeniu na emeryturę mogą co prawda przyspieszyć tempo zmian strukturalnych w gospodarce, ale niesie to za sobą istotne konsekwencje. W porównaniu do tradycyjnych modeli transformacji, koszty świadczeń są znacznie wyższe i długotrwałe (w modelach tradycyjnych występuje przejściowe świadczenie na czas poszukiwania pracy, podczas gdy świadczenia emerytalne najczęściej maja charakter trwały). Dodatkowo, opuszczając rynek pracy, starsi pracownicy ograniczyli podaż doświadczonej siły roboczej. Z uwagi na fakt, że decyzja o opuszczeniu odnosi się nie tylko do obiektywnej sytuacji zatrudnieniowej, ale także do subiektywnego zagrożenia ryzykiem utraty pracy, wcześniejsze odejścia na emeryturę lub świadczenia przedemerytalne mogły być nadmierne w stosunku do optimum.

Od dwóch lat wzrasta zatrudnienie, ale wzrost ten obejmuje osoby przeciętnie mniej produktywne

W ostatnich dwóch latach nastąpił dynamiczny wzrost wykorzystania zasobów pracy w polskiej gospodarce. Wzrosło zarówno zatrudnienie, jak i liczba przepracowanych godzin. Okazuje się jednak, że po raz pierwszy od 1995 roku wzrost nakładu pracy nie był związany z poprawą jego produktywności („jakości” zasobu pracy). Jedną z przyczyn może być stopniowe wyczerpywanie się źródeł wzrostu z przeszłości – coraz lepszego wykształcenia i korzystnej struktury wieku pracujących.

Modelowanie determinantów potencjalnego wzrostu gospodarki coraz częściej uwzględnia heterogeniczność świadczonej pracy, a nie tylko wkład pracy mierzony liczbą pracujących osób lub całkowitą liczbą przepracowanych godzin (Ho and Jorgenson 1999; Fernald 2012). Pozwala to na uwzględnienie w analizach wzrostu gospodarczego zmiennego strumienia usług generowanego przez dostępny zasób pracy. Uwzględnienie heterogeniczności świadczonej pracy oznacza, że godzinom przepracowanym przez pracowników o różnej produktywności przypisywane są różne wagi w ogólnej sumie nakładów pracy. W praktyce zakłada się, że produktywność pracy odzwierciedlana jest przez wynagrodzenia, zatem różnice pomiędzy wynagrodzeniami pracowników o różnych cechach i pracujących w różnych sektorach gospodarki stanowią miarę różnic w produktywności pracy.