Szara strefa a wyroby akcyzowe 2010

Przeczytaj także: Przemyt papierosów w Polsce

Problem szarej strefy w branży tytoniowej cechuje się większym natężeniem niż w przypadku branży spirytusowej i paliwowej. Wynika to z łatwości wprowadzania do nielegalnego obrotu wyrobów tytoniowych (zarówno gotowych jak i półproduktów), co ma związek z charakterystyką fizyczną wyrobu (małe wymiary, niska masa a jednocześnie relatywnie wysoka wartość rynkowa). Istotną cechą branży tytoniowej jest również znaczny udział obciążeń podatkowych w cenie detalicznej sięgający 85%, znacznie przekraczający wartości stosowane w odniesieniu do paliw płynnych (ok. 50%) oraz wyrobów spirytusowych (ok. 70%). Znaczne obciążenia podatkowe a także różnice w obciążeniach podatkowych i wynikających z nich cenach dla ostatecznego konsumenta pomiędzy Polską a jej wschodnimi sąsiadami są głównym czynnikiem rozwoju nielegalnego rynku. Straty budżetu UE i budżetów państw członkowskich tylko z tytułu przemytu papierosów szacuje się na 10 mld euro. W Polsce problem rozrostu szarej strefy wyrobów tytoniowych ma również bezpośrednie konsekwencje dla finansów publicznych, ponieważ sektor tytoniowy zapewnił w ubiegłym roku ponad 20 mld zł wpływów budżetowych, co stanowiło 9% łącznych wpływów budżetowych w 2010 roku.

Czynnikiem, który może stanowić znaczne ułatwienie dla rozwoju przemytu i nielegalnej produkcji wyrobów tytoniowych, są zmiany regulacyjne. Szczególnie kontrowersyjne w tym kontekście są propozycje regulacji zgłaszane w ramach rewizji Dyrektywy 2001/37/WE z 5 czerwca 2001 roku przez Dyrekcję Generalną ds. Zdrowia i Ochrony Konsumentów (DG SANCO) w Komisji Europejskiej. Ułatwieniem dla rozwoju czarnego rynku może być przede wszystkim ujednolicenie opakowań wszystkich wyrobów tytoniowych albo poprzez zakaz używania znaków handlowych a także charakterystycznych kolorów i czcionek, albo poprzez nadmierne zwiększanie powierzchni ostrzeżeń o skutkach palenia. Tego typu rozwiązania w oczywisty sposób ułatwią podrabianie i utrudnią odróżnianie wyrobów legalnych od nielegalnych. Należy również podkreślić, że większość działań Komisji Europejskiej nakierowanych na zwalczanie nielegalnego handlu opiera się na ochronie własności intelektualnej. Regulacje wprowadzające ujednolicone opakowania osłabiłyby (a nawet wyeliminowałyby) znaczenie znaku towarowego, a tym samym znacznie utrudniłyby ściganie przestępstw dotyczących nielegalnych wyrobów tytoniowych.

Istotną konsekwencją funkcjonowania szarej strefy jest wzrost przestępczości zorganizowanej. Nielegalnym handlem wyrobami tytoniowymi na terenie Polski zajmują się przede wszystkim zorganizowane grupy przestępcze, jako że przemyt na większą skalę wymaga zaangażowania znacznych środków finansowych i ludzkich. Zyski osiągane z przemytu papierosów i innych wyrobów tytoniowych są też często wykorzystywane do finansowania działalności przestępczej w innych sektorach gospodarki.

Wielkość szarej strefy w branży tytoniowej

Ilościową metodą określania skali szarej strefy są badania konsumenckie polegające na bezpośredniej weryfikacji skali popytu i podaży nielegalnych papierosów (tj. bez polskich znaków akcyzy). Dostępne badania konsumenckie pokazują, iż w Polsce poziom szarej strefy wyniósł ok. 12% w 2010 r. W wartościach absolutnych wielkość nielegalnego rynku wyrobów tytoniowych szacuje się w 2010 roku na ponad 8 miliardów sztuk papierosów. Stanowi to pojemność ponad 1000 samochodów TIR. Wielkość nielegalnego rynku wykazuje trend rosnący – w porównaniu z rokiem 2007 zwiększyła się o ponad 55%.