Wolność i demokracja w Polsce oceniana źle. Podążamy śladem Węgier

Przeczytaj także: Koronawirus furtką do całkowitej inwigilacji Polaków

Wybrane wskaźniki opracowywane są przez wiodące organizacje międzynarodowe (Bank Światowy, Freedom House, Legatum Institute, Economist Intelligence Unit), które uwzględniają wiele aspektów funkcjonowania demokracji i wolności oraz stosujące różne metody badań. Niezależnie od przyjętej metodologii, wyłania się z nich podobny obraz jakości instytucji demokratycznych w analizowanych krajach.

Kształtowanie wskaźników w Polsce w ostatnich latach wypada niekorzystnie, zwłaszcza jeśli porównamy uzyskiwane wyniki z ocenami innych krajów o podobnej najnowszej historii i sytuacji gospodarczej. Polska uzyskuje niższe oceny niż: Czechy, Słowacja, Litwa, Łotwa, Estonia i wyraźnie podąża śladem najniżej ocenianych Węgier. Świadczy to o pogarszającej się stabilności politycznej, słabnącej ocenie wolności obywatelskich, praw politycznych, a więc coraz gorszej jakości demokracji w Polsce.

Pod względem stabilności politycznej (Political stability and absence of violence Banku Światowego) jeszcze niedawno Polska była wśród liderów zestawienia dla analizowanej grupy krajów, jednak w ostatnich latach odnotowała znaczące pogorszenie ocen i znajduje się na pozycji niższej niż Węgry. Także stabilny w większości krajów wskaźnik partycypacja i kontrola obywatelska (Voice and accountability Banku Światowego) po 2015 r. załamał się w Polsce, która ostatecznie wyprzedza tylko Węgry (oceniane coraz słabiej systematycznie od 2005 r.).

Znaczące załamanie nastąpiło po 2016 r. w przypadku wolności obywatelskich i praw politycznych (Civil liberties i Political rights Freedom House). Wolności obywatelskie są słabsze na skutek działań rządu prowadzących do pogarszającej się niezależności mediów, spadku wolności uczelni i niezależności systemu szkolnictwa od wpływów politycznych, ograniczania wolności zgromadzeń i działania organizacji pozarządowych. Największy spadek nastąpił tu w ocenie niezależności sądów. W prawach politycznych gorsze noty uzyskują prawa wyborcze i ich bezstronne stosowanie, przejrzystość działań rządu, zabezpieczenia przed korupcją wysokich urzędników oraz ich niezależność od nacisków osób trzecich. Ponownie jedynie Węgry są w kategorii wolności obywatelskich i praw politycznych oceniane gorzej niż Polska. Tymczasem pozostałe kraje odnotowały pewną poprawę (np. Łotwa), utrzymały oceny (np. Litwa), a w najgorszym wypadku odnotowały co najwyżej niewielkie spadki (np. Słowacja).

Podobnie jest przy ocenie wolności osobistej (Personal Freedom Legatum Institute). Polska po silnym załamaniu w 2016 r. wyprzedza jedynie Węgry, a pozostałe kraje utrzymują stabilne oceny. Szczegółowa analiza badanych zagadnień pokazuje znaczące spadki oceny wolności zgromadzeń, wolności poglądów i przekonań religijnych, wolności słowa i braku dyskryminacji prawnej, wolności od arbitralnej ingerencji w prywatność obywateli, dostępu do obiektywnych informacji, możliwości krytyki rządu i stopnia bezpośrednich i pośrednich prób cenzurowania mediów przez rząd.

Dobrym podsumowaniem rozważań jest Indeks demokracji (Democracy Index The Economist Intelligence Unit). Tu Polska jest w zestawieniu za 2020 r. ostatnia. Zwraca też uwagę fakt, że uzyskany wynik jest znacząco niższy niż w pozostałych krajach – tylko Węgry mają podobnie słabą ocenę jakości demokracji. Uderzającą nisko oceniana jest w Polsce kultura polityczna, której oceny we wszystkich pozostałych krajach są dużo lepsze. Słabo wypada też ocena funkcjonowania rządu i uczestnictwa obywateli w polityce, ale tu różnice między Polską a poszczególnymi krajami nie są aż tak wyraźne.
Także w raportach organizacji znajdują się bezpośrednie odniesienia do Polski. Niestety w ostatnich edycjach są to uwagi o znaczącym pogorszeniu jakości działania państwa. Przykładowo w komentarzu do Indeksu demokracji zwraca się uwagę na spadek Polski poniżej pozycji Węgier. Tłem do tych rozważań jest stabilność krajów bałtyckich¹. Freedom House wyjaśnia spadek Polski w rankingu podjęciem przez rządzącą partię działań naruszających niezależność sądownictwa, przejmowania mediów i wyciszania krytyki ze strony społeczeństwa obywatelskiego². Legatum Institute komentując pogorszenie wolności osobistej w Europie Wschodniej podkreśla istotne ograniczenie wolności zgromadzeń, wolności słowa i dostępu do informacji w Polsce i na Węgrzech³.

Podsumowując wyniki zestawień można obok pogarszających się we wszystkich obszarach ocen Polski i Węgier zwrócić uwagę na liderów rankingów, którymi w ostatnich latach są oceniane coraz lepiej Estonia i Litwa oraz Czechy, które mimo trochę gorszych ocen, utrzymały wysoką pozycję w analizowanej grupie krajów.

1. Democracy Index 2019, The Economist Intelligence Unit, https://www.eiu.com/topic/democracy-index (20.10.2020), s. 31
2. Freedom in the world 2020, Freedom House, https://freedomhouse.org/report/freedom-world/2020/leaderless-struggle-democracy (18.11.2020), s. 11.
3. The Legatum Prosperity IndexTM 2020, The Legatum Institute, https://www.prosperity.com/about/resources (18.11.2020), s. 25.

dr Katarzyna Bentkowska
Adiunkt w Instytucie Rynków i Konkurencji Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie