Nadużycia gospodarcze w polskich firmach

Przeczytaj także: Nadużycia w firmach 2008

Badanie dotyczyło sposobu postrzegania nadużyć gospodarczych przez firmy, wiedzy o nich i procesów kontroli mających je ograniczać. Celem badania było oszacowanie skali nadużyć w polskich firmach i poznanie opinii wyższej kadry zarządzającej o tym problemie. Badanie jest drugim już badaniem tego typu przeprowadzonym przez Deloitte w Polsce. Poprzednia edycja badania miała miejsce w 2003 roku. Wzoruje się ono na doświadczeniach firm Europy Zachodniej, które poddają się podobnym badaniom przeprowadzanym przez renomowanych audytorów.

Badanie zostało przeprowadzone na przełomie 2004 i 2005 roku pod patronatem Banku Światowego oraz International Business Leaders' Forum; jego respondentami były reprezentujące liczne branże spółki prywatne i przedsiębiorstwa publiczne. 41% badanych spółek to przedsiębiorstwa prywatne o kapitale całkowicie polskim. 13% respondentów to spółki z większościowym udziałem kapitału zagranicznego, 10% to jednostki Skarbu Państwa. Blisko 45% prowadzi działalność produkcyjną, 1% działa w sektorze usług finansowych. 27% spółek zajmuje się handlem, 18% działa w sektorze usług innych niż finansowe. Ponad 66% badanych podmiotów zatrudnia do 1000 pracowników, 16% zatrudnia powyżej 1000 pracowników. 38% osiąga obroty do pół miliarda złotych, 9% firm osiąga obroty powyżej miliarda złotych.

„Wprawdzie badaniem objęliśmy 2000 największych działających w Polsce firm, ale jesteśmy przekonani, że podobne doświadczenie jest udziałem także mniejszych podmiotów, które również mogą skorzystać z jego wyników. Tym bardziej, że - jak wynika z badań prowadzonych w innych krajach - mniejsze firmy są dużo bardziej zagrożone całkowitą upadłością w przypadku wystąpienia nadużyć gospodarczych,” powiedziała Maria Rzepnikowska, Partner w Deloitte.

Prawie 90% (93% - 2003 r.) respondentów uznaje nadużycia i przestępstwa gospodarcze za poważny problem dla polskiej gospodarki. Podobny odsetek uznał za poważny problem korupcję (93%), co nie powinno dziwić w świetle Indeksu Percepcji Korupcji 2004 opublikowanego przez Transparency International, z którego wynika, że w ciągu ostatniego roku sytuacja Polski pod tym względem pogorszyła się.

65% (60% - 2003 r.) respondentów zetknęło się z co najmniej jednym przypadkiem nadużycia we własnej firmie w ciągu ostatnich trzech lat, a tylko 1% (6% - 2003 r.) zadeklarowało 50 lub więcej takich przypadków. Pewne obawy budzi fakt, że blisko 13% respondentów nie było w stanie podać, czy w ciągu ostatnich trzech lat w ich firmie wystąpiły przypadki nadużyć. Tymczasem znajomość potencjalnych źródeł nadużyć i pełna świadomość istniejących problemów jest podstawowym warunkiem skutecznej polityki zarządzania ryzykiem nadużyć gospodarczych. Spostrzeżenie to ściśle się wiąże z pytaniem o poziom wiedzy o nadużyciach gospodarczych we własnej firmie, w odpowiedzi, na które ponad 80% respondentów twierdzi, że dobrze zna ten problem.

Prawie jedna trzecia ankietowanych wierzy, że w przyszłości liczba nadużyć gospodarczych w Polsce zmniejszy się, co może dziwić w świetle faktu, że zdaniem trzech czwartych respondentów polski system prawny i przepisy są nieskuteczne w zapobieganiu przestępstwom gospodarczym, a zwłaszcza korupcji. Nasilenie problemu przewiduje 24% ankietowanych (30% - 2003 r.).

Opinie ankietowanych co do skuteczności wymiaru sprawiedliwości są bardzo wyraziste i spójne. Niemal wszyscy badani (94%) wskazują na nieskuteczność wymiaru sprawiedliwości, a 70% wyraża wręcz radykalne stanowisko twierdząc, że polski wymiar sprawiedliwości jest zdecydowanie nieskuteczny. A przecież warunkiem skutecznego zwalczania nadużyć gospodarczych oraz korupcji jest nie tylko odpowiednie prawo, ale przede wszystkim jego skuteczna egzekucja.

„Przeprowadzone kolejny raz badanie o nadużyciach gospodarczych w firmach potwierdza pogląd wygłoszony kilkadziesiąt lat temu przez prof. Feliksa Konecznego, że etyka stanowi jak najpoważniejszy czynnik ekonomiczny, często rozstrzygający w gospodarce. Kolejne regulacje, jak dowodzą badania mają ograniczoną skutecznośc, jeżeli gospodarka rynkowa i jej instytucje nie zostały uformowane na fundamencie etycznym,” podkreślił Andrzej Sadowski z Centrum Adama Smitha.

W obecnym stanie rzeczy za największy problem uznaje się łapówkarstwo i korupcję - ponad 86% (82% - 2003 r.) ankietowanych dyrektorów i prezesów uważa to zagrożenie za najpoważniejsze. Do obszarów budzących poważne obawy zaliczono także przestępczość zorganizowaną i kradzieże. 39% respondentów zalicza do głównych problemów sprzeniewierzenie majątku firmy, 32% fałszowanie sprawozdań finansowych, 19% pranie brudnych pieniędzy.

Jedynie 8% respondentów uważa za poważny problem przestępstwa komputerowe. Odsetek ten zgadza się z wynikami pytania dotyczącego handlu elektronicznego - respondenci nie mają zdecydowanej opinii o wpływie działalności e-commerce na ryzyko wystąpienia nadużyć. Bez wątpienia warto przeprowadzić bardziej szczegółowe badania w tej sferze, jako że sprzedaż tą drogą cieszy się w Polsce rosnącą popularnością.

49% (60% - 2003 r.) dyrektorów i prezesów firm, które poniosły straty w wyniku nadużyć gospodarczych, ujawniło ten fakt w rocznym sprawozdaniu finansowym. Z drugiej strony oznacza to, że ponad 50% takich strat nie ujawniło. Być może warto, by akcjonariusze i potencjalni inwestorzy wymagali ujęcia takich danych w sprawozdaniach finansowych, co pozwoliłoby im ocenić skuteczność systemu kontroli.