To zrobił Victor Orban, co zrobi rząd PiS?

Przeczytaj także: Sukces Orbánomiki

Węgry były w ruinie

W swoim wykładzie w Warszawie poseł Zsolt Nemeth stwierdził, że Fidesz, podobnie jak PiS, czekał na powrót do władzy osiem lat (2002-2010). Im wystarczyła jedna taśma prawdy, nam było potrzebnych kilkadziesiąt.

W 2010 r., gdy Fidesz przejął władzę, stan gospodarki węgierskiej był krytyczny. Jak twierdzi Zsolt Nemeth, sytuacja finansów Węgier była wtedy zbliżona do obecnej sytuacji Grecji. Nawet, jeśli poseł Nemeth trochę dramatyzuje, to jednak dług publiczny wynosił 85 proc. PKB, a bezrobocie 11 proc. W Polsce, listopad 2015 r., podobno jest dużo lepiej. (To, czy można bezkrytycznie przyjmować dane publikowane przez państwowe instytucje, w tym NIK, to już osobna sprawa).

Od listopada 2008 r. Węgry objęte były programem pomocowym MFW. Socjalistyczny rząd wystąpił o pomoc do Funduszu. Węgierska gospodarka miała bardzo złą reputację wynikającą z wysokiego poziomu zadłużenia. Było to powodem potężnego odpływu kapitału z Węgier. Na przełomie 2008 i 2009 r. wartość wycofanych środków wyniosła aż 11,5 proc. PKB. Problemem stała się obsługa zadłużenia zagranicznego, gdyż rząd węgierski nie był w stanie znaleźć nabywców na emitowane obligacje, nie mógł zatem wykupić obligacji, którym mijał termin zapadalności. Węgierską gospodarkę charakteryzuje bardzo wysoki udział firm zagranicznych w wytworzeniu PKB. Pod tym względem Węgry są drugim w UE krajem po Irlandii. Firmy zagraniczne tworzyły w 2010 r. aż 49 proc. wartości dodanej brutto w sektorach rynkowych. Dla porównania, w przypadku Czech było to 43 proc., a w Polsce 34 proc.

Jak to zrobił Orban

Głównym celem reformatorskich działań ekipy Orbana była zmiana typu gospodarki z opartej na zewnętrznych źródłach finansowania, na opartą na wewnętrznych źródłach finansowania, tj. pracy i oszczędności. Podobne postulaty wysuwają ważni, znający się na gospodarce politycy PiS.

Strategia polityczno-gospodarcza rządu Victora Orbana zakładała:

1. Zwiększenie aktywności zawodowej i zatrudnienia, zwiększenie poziomu wewnętrznych oszczędności oraz doprowadzenie do rewolucji demograficznej w celu utrzymania długofalowego rozwoju.
2. Konsolidację budżetu, stopniowe zmniejszanie długu publicznego, kontrolę zadłużenia zagranicznego na poziomie rządowym oraz lokalnym w celu minimalizacji wrażliwości na zagrożenia zewnętrzne. Działania mające na celu aktywizację zawodową, zwiększenie zatrudnienia i poziomu wewnętrznych oszczędności oraz współczynnika dzietności.

Narzędzia realizacji programu – konkretne reformy w zarysie:

1. Wprowadzenie liniowego podatku dochodowego oraz rozszerzenie systemu rodzinnych ulg podatkowych: te działania rządu Orbana należały do jednych z najbardziej kontrowersyjnych, a ich pełna ocena była możliwa dopiero w dłuższej perspektywie. Na skutek zmian, gospodarstwa domowe, zwłaszcza te bardziej przedsiębiorcze, oszczędziły równowartość 2-2,5 proc. PKB. Celem tych działań było zapobieżenie degradacji klasy średniej oraz zachęcenie do posiadania dzieci. Rodziny należące do klasy średniej mogły spłacić z tej nadwyżki swoje kredyty walutowe oraz możliwa była zamiana kredytu z MFW (ze zbliżającym się terminem spłaty) na krajowe obligacje skarbowe. Jednocześnie trzeba było zrównoważyć w budżecie brak tych 2-2,5 proc. PKB i wprowadzić nowe obciążenia. Opodatkowanie monopolistycznych i oligopolistycznych przedsiębiorstw, podatek transakcyjny i podniesienie stawki VAT miały na celu kompensację strat wynikających z wprowadzenia liniowego podatku dochodowego.
2. Wprowadzenie elastycznego prawa regulującego rynek pracy i zwiększenie zatrudnienia. Nowy kodeks pracy czyni węgierski rynek pracy jednym z trzech najelastyczniejszych w Europie.
3. Reforma systemu oświaty i nacisk na kompetencje zwiększające prawdopodobieństwo znalezienia zatrudnienia. Udział kształcenia zawodowego w systemie oświaty w stawianych za wzór państwach europejskich: Niemcy, Austria, Szwajcaria – wynosi 75 proc., na Węgrzech w 2010 r. był on na poziomie 20 proc. Tę sytuację zmieniła nowa ustawa o kształceniu zawodowym, polegająca w skrócie na:
   • centralizacji szkolnictwa publicznego, zarządzaniu zasobami ludzkimi i obsługą wynagrodzeń. Celem było stworzenie systemu, w którym o jakości szkół z uboższych regionów kraju nie decydują możliwości finansowe samorządów. Pieniądze na oświatę są rozdzielane centralnie, przy uwzględnieniu nierówności społecznych.
   • podwyżka pensji nauczycieli i ściślejsze związanie systemu wynagrodzeń z posiadanymi kwalifikacjami i osiąganymi wynikami. Rząd Orbana uważa, że kluczowe znaczenie dla jakości kształcenia ma jakość kadry pedagogicznej.
   • reforma szkolnictwa wyższego: w świetle nowej zasady, społeczeństwo pokrywa koszty kształcenia tylko tych studentów, którzy po zdobyciu dyplomu zostaną na Węgrzech. Innym ważnym czynnikiem wziętym pod uwagę podczas przeprowadzania reformy był nieproporcjonalnie wysoki odsetek studentów nauk społecznych na Węgrzech i zdecydowanie za niski odsetek studentów nauk technicznych, inżynierskich, przyrodniczych i oraz rolniczych. Tych ostatnich było na Węgrzech zaledwie 12 proc., podczas gdy w Europie Zachodniej to 18-24 proc., a w rozwiniętych krajach azjatyckich 32 proc.
4. Reforma systemu świadczeń socjalnych kładąca nacisk na aktywizację zawodową: olbrzymim problemem Węgier była likwidacja półtora miliona, czyli 30 proc. miejsc pracy w czasie transformacji ustrojowej. Do tak znaczącego zmniejszenia zatrudnienia, oprócz wspomnianych już błędów popełnionych przy liberalizacji i deregulacji gospodarki, przyczynił się także przerośnięty system świadczeń socjalnych, w znacznym stopniu promujący bierność zawodową. Celem był powrót do pracy nieaktywnej zawodowo od lat warstwy społeczeństwa. Służy temu system robót publicznych. W latach 2012- 2013 ponad 300 tys. osób było zatrudnionych w ramach programu robót publicznych. Najważniejszym bodźcem przy reaktywizacji zawodowej jest bodziec materialny. Przekształcono system socjalny tak, by kwota zasiłku dla bezrobotnych była niższa od płacy zatrudnionego przy robotach publicznych, a płaca zatrudnionego przy robotach publicznych niższa od płacy minimalnej. Część programu robót publicznych już przejęły spółdzielnie socjalne oraz spółdzielnie pracy. Rząd ma nadzieję, że dla części zatrudnionych przy robotach publicznych będą one stanowić fazę przejściową powrotu na rynek pracy.
5. Zaostrzenie przepisów dotyczących wcześniejszych emerytur.