Bankowość islamska: na czym polega?

Przeczytaj także: Bank jak urząd

Dubajskie początki

Tomasz Murawski z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu przypomina, że w 1972 roku powstał Bank Islamski im. Nasera, którego działalność została oparta właśnie na zasadach bankowości bezodsetkowej. Pierwszym, w pełnym tego słowa znaczeniu, bankiem islamskim był jednak Islamski Bank Dubajski, który powstał w 1970 roku.

„Obecnie istnieje już szeroka sieć banków islamskich, a każdy liczący się zachodni bank, który prowadzi działalność na Bliskim Wschodzie, posiada w swoich strukturach dział bankowości islamskiej. Przypomnijmy też, że 11 września 2001 roku był datą znamienną pod względem politycznym, miał także odbicie w sferze monetarnej. Do tego czasu bankowość islamska rozwijała się dość spokojnie” – mówi Murawski i dodaje, że każdy muzułmanin mógł korzystać z tego rodzaju bankowości na terenie np. Stanów Zjednoczonych bez problemów, gdyż istniały tam oddziały banków ze strefy azjatyckiej, ale także korzystał on z usług banków amerykańskich, które posiadały departamenty bankowości islamskiej.

Po zamachach na World Trade Center w Nowym Jorku duży wolumen środków kapitałowych powrócił jednak ze Stanów Zjednoczonych do krajów arabskich, po tym jak w USA oraz innych krajach narastała wrogość do islamu. Trafiały one głównie do banków działających zgodnie z prawem koranicznym, co zapoczątkowało dynamiczny rozwój islamskiego systemu finansowego. „Napływ nowych środków pieniężnych pozwolił na nowe inwestycje oraz na zdobycie nowych klientów, którzy są w posiadaniu znacznych środków i którzy, bardzo często, są wpływowymi personami świata gospodarczego” – szacuje Murawski.

Historia powstania banków islamskich

Pierwszy bank islamski powstał w Egipcie w 1963 r., a celem jego działalności miało być zmobilizowanie społeczności muzułmańskiej do gromadzenia oszczędności w bankach, co umożliwiało wykorzystanie tych zasobów w finansowaniu różnych przedsięwzięć. Pochodzące z tego zyski lub straty były dzielone między jego udziałowców. W 1972 r. założono Bank Islamski im. Nasera. Statut założycielski banku wyraźnie określił, że w jego działalności nie istnieje pojęcie odsetek, a działalność ograniczała się do trzech podstawowych funkcji:

• kupna i sprzedaży towarów po cenach niższych od cen rynkowych;
• oferowania usług społecznych takich jak: pożyczki tzw. dobroczynne (nieoprocentowane), pożyczki nieoprocentowane na cele alimentacyjne, wypłacanie zasiłków dla osób w wieku emerytalnym, niemających emerytur oraz dla inwalidów niemających rent;
• uzyskiwania dobrowolnych datków (czy też jałmużny) przeznaczonych na pomoc potrzebującym.

W 1977 r. w Dubaju powstał Islamski Bank Dubajski, który uważany jest za pierwszy bank islamski w pełnym tego słowa znaczeniu. W tym samym roku i na takich samych zasadach powstały banki w Egipcie i Sudanie, a następnie w innych państwach, także nieislamskich, w Azji, Europie i Ameryce Północnej. Pod koniec lat 90. funkcjonowało 81 banków islamskich rozsianych w 27 krajach świata, a wartość złożonych w nich depozytów wynosiła ponad 193 mld USD (dane NBP).

Międzynarodowy Fundusz Walutowy ocenia, iż rynek bankowy islamu jest bardziej odporny na kryzys globalnego systemu finansowego niż rynek bankowości konwencjonalnej. W związku z tym obecne załamanie może przyspieszyć wzrost zainteresowania usługami islamskimi w niektórych krajach. Pierwsze tego oznaki już są widoczne – Francja podjęła decyzję, iż zezwala na taką działalność. Zapewne nie bez znaczenia jest tu fakt, że we Francji mieszka ponad pięć milionów muzułmanów, a pół miliona z nich już wyraziła zainteresowanie otwarciem konta w islamskich bankach.