Narodowy Spis Powszechny 2011 - wyniki

Przeczytaj także: Narodowy Spis Powszechny 2011 - wyniki wstępne

Ramy tematyki spisu ludności i mieszkań w 2011 roku, zakres, formę, tryb, granice obowiązków statystycznych i dobrowolności udziału w badaniach określiła Ustawa z dnia 4 marca 2010 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2011 r. (Dz.U. z 26 marca 2010 r. nr 47, poz.277) wraz z aktami wykonawczymi do ustawy oraz Rozporządzenie (WE) Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 763/2008 z dnia 9 lipca 2008 r. w sprawie spisów powszechnych ludności i mieszkań (Dz. U. UE. L. z dnia 13.08.2008 r. Nr 218).

Spis ludności 2011 obejmował osoby stale zamieszkałe (zameldowane) na obszarze Polski bez względu na fakt, czy te osoby przebywały w kraju w czasie spisu czy też były za granicą oraz osoby przebywające czasowo. Spis był przeprowadzony w budynkach, mieszkaniach, obiektach zbiorowego zakwaterowania i innych zamieszkanych pomieszczeniach niebędących mieszkaniami.

Źródła danych

W ustawie o NSP 2011 przyjęto założenie, że spis ludności i mieszkań 2011 zostanie zrealizowany metodą mieszaną tj. z wykorzystaniem systemów informacyjnych głównie administracji publicznej oraz danych zebranych poprzez samospis internetowy, wywiad telefoniczny prowadzony przez ankietera statystycznego wspomagany programem komputerowym oraz wywiad realizowany przez rachmistrza spisowego bezpośrednio u respondenta. Spis ludności i mieszkań 2011 został zrealizowany jako badanie pełne oraz badanie reprezentacyjne.

Badanie pełne zostało przeprowadzone w oparciu o dane z rejestrów i systemów administracyjnych pozyskane do celów statystycznych na podstawie ustawy o spisie, które to dane były aktualizowane przez respondentów w samospisie internetowym oraz uzupełniane w wywiadzie telefonicznym.

Z kolei badanie reprezentacyjne, przeprowadzone zostało na próbie ok. 20% wylosowanych mieszkań (w skali kraju). W spisie 2011 zastosowano jednostopniowe losowanie mieszkań z w miarę jednorodnych warstw, wyodrębnionych w operacie losowania. Badanie reprezentacyjne dostarczyło danych dotyczących szerokiego zakresu tematów (obowiązkowych oraz dodatkowych), których pozyskanie w inny sposób było niemożliwe.

Podstawowe cele spisu

Podstawowe cele Narodowego Spisu Powszechnego ludności i mieszkań w 2011 roku można sprecyzować następująco:

1. Zaspokojenie potrzeb informacyjnych kraju, zwłaszcza zebranie informacji, których nie można uzyskać z innych źródeł;
2. Dostarczenie informacji na poziomie jednostek podstawowych podziału administracyjnego kraju;
3. Możliwie szeroka charakterystyka zmian, jakie zaszły w okresie 2002-2011w podstawowych strukturach demograficzno-społecznych ludności, gospodarstw domowych i rodzin oraz zmian w wielkości i standardzie zasobów mieszkaniowych;
4. Zebranie informacji niezbędnych do zabezpieczenia potrzeb międzynarodowych (Rozporządzenie PE i Rady nr 763/2008);
5. Aktualizacja bazy do budowy operatów losowania do badań reprezentacyjnych prowadzonych na gospodarstwach domowych.

Realizacja powyższych zamierzeń wymagała modyfikacji dotychczasowej metodologii i zakresu tematycznego spisu przede wszystkim w dwóch obszarach:

• wprowadzenia pewnych zmian metodologicznych do tematów już badanych, przy zachowaniu porównywalności danych spisowych tam gdzie jest to konieczne oraz przy uwzględnieniu specyfiki polskich rozwiązań, zwłaszcza regulowanych stosownymi przepisami prawnymi,
• rozszerzenia tematyki spisu o nowe zagadnienia, niebędące dotychczas przedmiotem badań (min. kierunek i dziedzina kształcenia, dojazdy do pracy, wyznanie, emigracje powrotne, migracje zarobkowe).

Zakres tematyczny NSP 2011

W zakresie tematyki ludnościowej NSP 2011 uwzględniał następujące obszary badawcze:

1. Geograficzną charakterystykę ludności – miejsce przebywania, miejsce zamieszkania w okresie międzyspisowym i przyczyny jego zmiany;
2. Demograficzną charakterystykę osób – płeć, wiek, stan cywilny (formalnoprawny i faktyczny), kraj urodzenia, w tym rodziców, obywatelstwo;
3. Gospodarstwa domowe i rodziny – wielkość i skład gospodarstwa domowego i rodziny, rodziny biologiczne i zrekonstruowane, rodziny niepełne, pozycja osób w gospodarstwie domowym i rodzinie;
4. Wykształcenie – poziom wykształcenia i uczęszczanie do szkoły, kontynuacja nauki;
5. Migracje wewnętrzne i zagraniczne, w tym badanie emigracji Polaków, emigracji zarobkowej, reemigracji oraz imigracji cudzoziemców do Polski;
6. Dzietność kobiet (pytania dobrowolne)
7. Przynależność narodowo-etniczną;
8. Wyznanie (przynależność do kościoła lub związku wyznaniowego) (pytania dobrowolne);
9. Niepełnosprawność prawna i biologiczna (pytania dobrowolne);
10. Aktywność ekonomiczną ludności (w tym dojazdy do pracy);
11. Główne i dodatkowe źródło utrzymania osób;
12. Źródła utrzymania gospodarstwa domowego, samodzielność gospodarowania i zamieszkania.

Z zakresu tematyki mieszkaniowej ujęto w spisie następujące zagadnienia:

1. Rodzaj zamieszkanych pomieszczeń;
2. Mieszkania zamieszkane według rodzaju zajmowania mieszkania, własności mieszkania, wielkości mieszkania w tym: liczba izb z wyszczególnieniem pokoi, pomieszczeń kuchennych i innych izb oraz powierzchnia użytkowa mieszkań, wyposażenia w instalacje sanitarno-techniczne, sposobu ogrzewania mieszkania;
3. Mieszkania niezamieszkane dodatkowo charakteryzowane według przeznaczenia oraz przyczyny niezamieszkania;
4. Charakterystykę budynków z zamieszkanymi lokalami mieszkalnymi, w tym: rodzaj budynku, forma własności budynku, liczba mieszkań w budynku, rok wybudowania;
5. Informacje o tytule prawnym do zajmowanego mieszkania

Upowszechnianie wyników spisu

Wyniki powszechnego spisu ludności i mieszkań 2011 dostarczają podstawowych informacji o liczbie i strukturach demograficznych i społeczno-ekonomicznych ludności, gospodarstw domowych i rodzin, zamieszkujących lub przebywających w Polsce oraz o rozmiarach zasobów mieszkaniowych, o ich jakości i wykorzystaniu.

W upowszechnianiu wyników spisu ludności i mieszkań 2011 będą wykorzystywane następujące sposoby:

• publikacje tabelaryczno-analityczne oraz analityczne,
• udostępnianie danych na nośnikach informatycznych
• udostępnianie danych przez Internet,
• przez Bank Danych Lokalnych (BDL),
• przez tematyczne (dziedzinowe) bazy danych, np. bazę DEMOGRAFIA,
• przez bezpośredni dostęp do baz z wynikowymi informacjami statystycznymi – poprzez dostęp do Analitycznej Bazy Mikrodanych (ABM).

Począwszy od czerwca/lipca 2012 r. będą sukcesywnie upowszechniane wyniki dotyczące poszczególnych tematów na poziomie ogólnokrajowym i regionalnym. Wyniki te będą opracowywane w ramach tematów badawczych, jakie zostały włączone do zakresu tematycznego spisu 2011.

I. Stan i struktura demograficzna ludności

Stan ludności faktycznie zamieszkałej

Wyniki spisu ludności wykazały, że zgodnie z definicją ludności faktycznej (stosowanej dotychczas w spisach ludności i badaniach demograficznych) w Polsce w dniu 31 marca 2011 roku mieszkało 38,5 mln osób, tj. o 0,8 % więcej w stosunku do wyników bieżącego bilansu ludności za 2010 rok (bilans ten został opracowany na podstawie danych pochodzących z poprzedniego spisu ludności 2002 oraz ruchu naturalnego i migracji, jakie miały miejsce w latach 2003-2010).

W porównaniu z wynikami spisu z 2002 roku ludność Polski w 2011r. zwiększyła się o blisko 271 tys. osób (0,71%), przy czym przyrost ten dotyczył kobiet, natomiast liczba mężczyzn zmniejszyła się)
W świetle wyników spisu 2011 roku liczba ludności faktycznie zamieszkałej w miastach zmniejszyła się i wyniosła ok. 23 169 tys. co stanowiło ok. 60,2% ogółu (w 2002 roku udział ten wynosił 61,8%). Zwiększyła się natomiast liczba ludności wiejskiej do ok. 15 332 tys. osób, co stanowiło 39,8% (w 2002 – 38,2%). Zmiany te były spowodowane w dużej mierze migracjami z dużych ośrodków miejskich na obrzeża miast należące już do terenów administracyjnie wyodrębnianych jako obszary wiejskie.
W 2011 roku (podobnie jak w 2002 roku) najwięcej ludności faktycznie zamieszkałej liczyły województwa: mazowieckie – 5 492 tys. mieszkańców, co stanowiło 14,3% ogółu ludności kraju, śląskie – 4 617 tys. (12,0%), wielkopolskie – 3 417 tys. (8,9%) oraz małopolskie – 3 406 tys. (8,8%). Z kolei najmniej liczne województwa to: opolskie – 990 tys. osób (2,6%), lubuskie – 1 001 tys. (2,6%) i podlaskie – 1 200 tys. osób (3,1%).

Gęstość zaludnienia, tj. liczba osób faktycznej przypadająca na 1 km2 powierzchni kraju wyniosła – 123 osoby (w 2002 r. – 122 osoby), w miastach – 1074, na wsi 53 (w 2002 r. odpowiednio: miasta – 1114 , wieś – 50).
Struktura demograficzna

Struktura wieku ludności faktycznej w latach 2002-2011 ulegała dynamicznym zmianom, co było głównie konsekwencją „przesuwania się” wyżów i niżów demograficznych przez poszczególne grupy wieku ludności oraz – skutkiem zwiększonej emigracji Polaków za granicę, po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej (p. tabl. 3). W okresie międzyspisowym zmieniły się również proporcje ludności według płci. W 2011 roku mężczyźni stanowili 47,9% ogółu ludności faktycznie zamieszkałej wobec 48,4% w 2002 roku. Tym samym zwiększył się współczynnik feminizacji; aktualnie na 100 mężczyzn przypada 109 kobiet.

Wyniki spisu wskazują, że w okresie 2002-2011 miały miejsce duże zmiany w poszczególnych grupach wieku ludności, które dotyczyły zarówno rozmiarów, jak i struktury wieku, tzn. udziału tych grup w ogólnej liczbie ludności Polski. Zmiany w strukturze wieku ludności w poszczególnych grupach wieku przedstawiają piramidy wieku.

W latach 2002-2011 istotnie zmniejszyła się liczebność (o blisko 1 533 tys.) jak i odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym (o 4,2 pp.). W spisie 2011 udział ludności w wieku 0-17 lat w ogólnej populacji wynosił ok. 19,0% wobec 23,2% w 2002 r. Szczególnie duża różnica dotyczy ludności wiejskiej – odnotowano tu spadek o prawie 5 punktów procentowych (w miastach prawie 4). Zmniejszanie się liczby dzieci i młodzieży jest rezultatem przemian w procesach demograficznych jakie zachodziły w latach 90-tych ubiegłego stulecia oraz w ostatniej dekadzie. Dotyczy to przede wszystkim niskiej dzietności kobiet – pomimo wzrostu liczby urodzeń w latach 2004-2010.

Jednocześnie w latach 2002-2011 zwiększyła się (o ok. 823 tys.) liczba osób w wieku produkcyjnym (18-59/64 lata) oraz wzrósł udział tej grupy osób o 1,7 pkt procentowego w stosunku do 2002 roku. Przy czym odnotowano nieznaczne zmniejszenie się (o ok. 120 tys.) liczebności grupy wieku mobilnego (18-44 lata), natomiast w grupie wieku niemobilnego (45-59 – kobiety i 45-64 lata – mężczyźni) nastąpił przyrost o ok. 944 tys. (wzrost o 2,3 pkt procentowego). Tym samym coraz mniej korzystne stają się proporcje między grupami wieku produkcyjnego – w 2011 roku udział ludności w wieku mobilnym wynosił 62% wieku produkcyjnego, w 2002 roku 65%.

W stosunku do poprzedniego spisu liczba osób w wieku poprodukcyjnym (60/65 i więcej) wzrosła o prawie 1 milion (981 tys.). Zwiększył się także – do 17,5% ( tj. o 2,5 pkt) – jej udział w ogólnej liczbie ludności; w 2002 r. wynosił 15,0%.

Na skutek zmian w ekonomicznych grupach wieku obniżył się współczynnik obciążenia demograficznego (na niekorzyść grupy wieku przedprodukcyjnego). Oznacza to, że w 2011 roku na każde 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało 57 osób w wieku nieprodukcyjnym; o 5 osób mniej niż miało to miejsce w 2002 roku. Najbardziej istotne zmiany dotyczą rozkładu tego wskaźnika na wskaźniki cząstkowe, tj. na wiek przedprodukcyjny i poprodukcyjny. Należy zauważyć, że zmniejszenie (o 8 punktów, tj. z 38 do 30) dotyczy wskaźnika cząstkowego właściwego dla wieku przedprodukcyjnego natomiast obciążenie ludnością w wieku poprodukcyjnym wzrosło o 3 punkty (z 24 do 27).
Współczynnik obciążenia demograficznego zmniejszył się istotnie w odniesieniu do mężczyzn (6 punktów), a w przypadku kobiet o 2 punkty. Największą zmianę odnotowano dla terenów wiejskich (zmniejszenie ogólnego współczynnika aż o 12 punktów) – z tym, że wskaźniki cząstkowe dają korzystniejszą proporcję w miastach.

II. Struktura społeczna ludności

Poziom wykształcenia ludności

W spisie 2011 wszystkim osobom w wieku 13 lat i więcej ustalano najwyższy ukończony poziom wykształcenia niezależnie czy był on uzyskany w szkole dziennej, wieczorowej lub systemie zaocznym. Podstawą zaliczenia osoby do danego poziomu wykształcenia było posiadane świadectwo lub dyplom ukończenia szkoły.
Pozytywnym zjawiskiem obserwowanym w latach, które upłynęły od ostatniego spisu przeprowadzonego w 2002 roku jest wzrost poziomu wykształcenia ludności Polski. W okresie międzyspisowym odsetek osób o wykształceniu co najmniej średnim wzrósł z 41,4% w 2002 roku do 48,2% w 2011 roku tj. o 6,8 pkt. procentowego. Jednak największą dynamikę odnotowano w odniesieniu do osób o wykształceniu wyższym, których udział zwiększył się z 9,9% w 2002 roku do ponad 16,8% w 2011 roku (tj. 6,9 pkt. procentowego) wśród ogółu ludności w wieku 13 lat i więcej.

Na niemalże identycznym poziomie jak w 2002 roku kształtuje się odsetek ludności o wykształceniu średnim (łącznie z policealnym) odpowiednio 31,5% i 31,4% w 2011 roku.

Struktura ludności według poziomu wykształcenia różni się w zależności od płci. W 2011 roku wśród ogółu mężczyzn 14,6% ukończyło szkoły wyższe, i w porównaniu do 2002 roku odnotowujemy wzrost o 5,3 pkt. procentowego. Natomiast znacznie lepiej przedstawia się sytuacja kobiet w tym zakresie. W 2002 roku co 10 kobieta posiadała dyplom ukończenia szkoły wyższej, natomiast 9 lat później już niemal co 5 kobieta (18,8%) była absolwentką szkoły wyższej.

W 2011 roku blisko 29% mężczyzn i prawie 34% kobiet ukończyło szkoły średnie lub policealne. Natomiast w 2002 roku absolwentów takich szkół było wśród mężczyzn 27,6% i 35,1% ogółu kobiet.

Czynnikiem różnicującym strukturę ludności według poziomu wykształcenia jest również miejsce zamieszkania.
W porównaniu do wyników NSP 2002 odnotowano znaczny wzrost osób z wykształceniem wyższym zarówno w miastach jak też na wsi. Według wyników NSP 2011 ponad 21% ludności w miastach i blisko 10% mieszkańców wsi legitymowało się wykształceniem wyższym. W NSP 2002 struktura przedstawiała się odpowiednio 13,2% w miastach i 4,2% na wsi.

W okresie międzyspisowym – w odniesieniu do osób o wykształceniu średnim (łącznie z policealnym) – nie zaobserwowano tak znaczących zmian. Nie mniej oznacza to, że już przeszło połowa ludności miejskiej posiada wykształcenie co najmniej średnie, natomiast na wsi udział ten wynosił ok. 35%.

III. Kraj urodzenia i obywatelstwa

Kraj urodzenia

W polskich spisach ludności kraj urodzenia był przedmiotem badania w okresie międzywojennym, tj. w spisach z 1921 oraz 1931 roku, aczkolwiek samo pytanie było sformułowane jako „miejsce urodzenia”, podobnie jak w spisach z lat 1970 i 1988 oraz w 1978 (wyłącznie w badaniu reprezentacyjnym). W spisie 2002 i 2011 kraj urodzenia był tematem obligatoryjnym.

Zgodnie z przyjętą metodologią kraj urodzenia należało podać biorąc pod uwagę granice państw aktualne w momencie spisu.

Informacja o miejscu urodzenia w powiązaniu z miejscem zamieszkania pozwala na szerszy opis migracji wewnętrznych ludności. Z kolei włączenie do tematyki spisowej badania kraju urodzenia (imiennie) pozwala na pogłębioną analizę migracji zagranicznych ludności, a w powiązaniu z danymi o obywatelstwie czy narodowości – na ocenę procesów asymilacji ludności, przemieszczeń międzynarodowych oraz ocenę zachowań promigracyjnych różnych społeczności.
Wyniki spisu 2011 wykazały wstępnie, że około 98,1% (37 775 tys.) ludności mieszkającej w naszym kraju wskazało Polskę jako kraj swego urodzenia, prawie 1,8% (688 tys.) urodziło się za granicą, dla około 0,1% ludności – kraj urodzenia nie został ustalony.

W 2002 r. liczby te kształtowały się następująco: urodzeni w Polsce – 96,4%, urodzeni za granicą – 2,1%. Różnica udziałów procentowych osób urodzonych w Polsce i za granicą w 2011 r. i 2002 r. wynika z faktu, że w NSP 2002 dla 1,5% osób (584 tys.) nie ustalono miejsca urodzenia.

Najwięcej osób urodzonych za granicą zamieszkiwało w woj. dolnośląskim (prawie 1/5 wszystkich osób urodzonych za granicą; w 2002 r. – około 1/4).
Obywatelstwo

Wyniki spisu 2011 wykazały wstępnie, że wśród stałych mieszkańców Polski prawie 99,7% (38 401 tys. ) to obywatele Rzeczypospolitej Polskiej, 0,2% stanowili cudzoziemcy. Nie ustalono obywatelstwa dla niespełna 0,1%. Dla porównania w 2002 r. prawie 98,2% stanowili obywatele polscy, 0,1% – cudzoziemcy, dla około 1,7% nie została ustalona przynależność państwowa.

Prawie co trzeci cudzoziemiec mieszkał w województwie mazowieckim, w województwie dolnośląskim mieszkało 8,5%, a w małopolskim – 7,5% ogółu cudzoziemców.

IV. Migracje zagraniczne na pobyt czasowy

Emigranci przebywający czasowo za granicą

Wyniki spisu 2011 wykazały wstępnie, że około 1 940 tys. osób, będących stałymi mieszkańcami Polski, przebywało w momencie spisu za granicą powyżej 3 miesięcy, dla porównania w spisie 2002 takich osób było 786,1 tys.1. Wstępnie szacuje się, że co najmniej 2/3 emigrantów przebywało za granicą 12 miesięcy i dłużej. Należy zaznaczyć, że przez osoby przebywające czasowo za granicą przyjmuje się takie osoby, które przebywają poza krajem (często nawet przez wiele lat), ale nie dokonały wymeldowania z pobytu stałego w Polsce w związku z wyjazdem na stałe za granicę.

Wśród emigrantów przeważały kobiety, które stanowiły niewiele ponad 51% ogółu osób przebywających za granicą (w 2002 odsetek kobiet wynosił – 53,8%).

Najwięcej osób przebywających za granicą pochodziło z województw: śląskiego, małopolskiego i dolnośląskiego.

Najwięcej emigrantów przebywało w Wielkiej Brytanii (30,2%), Niemczech (21,6%), Stanach Zjednoczonych (11,4%), Irlandii (6,5%) oraz Niderlandach (4,6%).

Przynależność narodowo-etniczna

W spisie ludności w 2011 r. po raz pierwszy w historii polskich spisów powszechnych umożliwiono mieszkańcom Polski wyrażanie złożonych tożsamości narodowo-etnicznych, poprzez zadanie osobom spisywanym dwóch pytań o przynależność narodowo-etniczną.

Z możliwości wyrażenia podwójnych tożsamości etnicznych skorzystało 871 tys. osób. Na podstawie wstępnych wyników uzyskanych z badania spisowego można stwierdzić, że wśród mieszkańców Polski dominuje ludność o jednorodnej polskiej tożsamości narodowej obejmująca 35 251 tys. co stanowi 91,6%.

Około 834 tys. (2,17%) osób posiada zarówno polską jak i inną niż polska tożsamość narodowo-etniczną. Deklarujący wyłącznie niepolską przynależność narodową lub etniczną stanowią grupę liczącą 554 tys.(1,44%) osób, z czego 38 tys. – to identyfikujący się z dwiema niepolskimi narodowościami.
Dane ostatniego spisu wskazują na wzrost poczucia odrębności etnicznej społeczności regionalnych w Polsce, choć w większości przypadków wiąże się to z jednoczesnym odczuwaniem polskiej tożsamości narodowej. Do najliczniejszych innych niż polskie identyfikacji narodowo-etnicznych należy bowiem zaliczyć deklaracje śląskie i kaszubskie. W sumie odnotowano – jako odpowiedź na pierwsze lub drugie pytanie etniczne – 809 tys. deklaracji śląskich, przy czym mniej niż połowę z tego (362 tys.), wyrażono jako identyfikację pojedynczą, częściej natomiast wskazywano identyfikację śląską łącznie z polską – 415 tys. Wśród 228 tys. ogółu osób deklarujących przynależność kaszubską, 212 tys. stanowiły takie, które zadeklarowały przynależność polsko-kaszubską, zaś 16 tys. – wyłącznie przynależność kaszubską.
W 2011 r. odnotowano mniejszą niż w poprzednim spisie liczbę osób deklarujących przynależność niemiecką – w sumie 109 tys.(wobec ponad 150 tys. w NSP2002 r.), z czego 26 tys. zadeklarowało narodowość niemiecką jako jedyną, a 52 tys. – wraz z polską.

Do liczniejszych grup deklarujących w ostatnim spisie powszechnym inną niż polska tożsamość narodowo-etniczną, choć już o połowę mniejszych niż zbiorowość deklarujących narodowość niemiecką, należy zaliczyć jeszcze społeczności ujawniających w spisie przynależność ukraińską (48 tys.) i białoruską (47 tys.). Jeszcze w trzech przypadkach suma deklaracji odnotowanych jako odpowiedzi na pierwsze lub drugie pytanie etniczne wyraźnie przekroczyła 10 tys., tj.: identyfikacji romskiej (16 tys.), rosyjskiej (13 tys.) i amerykańskiej (11 tys.), zaś w dwóch kolejnych – łemkowskiej i angielskiej – oscyluje wokół tej liczby.

V. Aktywność ekonomiczna ludności

Z punktu widzenia statusu na rynku pracy ludność w wieku 15 lat i więcej można podzielić – zgodnie z międzynarodowymi standardami – na trzy podstawowe kategorie: pracujących, bezrobotnych i biernych zawodowo.

Do pracujących zaliczono wszystkie osoby w wieku 15 lat i więcej, które w okresie badanego tygodnia (25-31 marca 2011 r.):

• wykonywały przez co najmniej 1 godzinę pracę przynoszącą zarobek lub dochód tzn. były zatrudnione w charakterze pracownika najemnego, pracowały we własnym (lub dzierżawionym) gospodarstwie rolnym lub prowadziły własną działalność gospodarczą poza rolnictwem, pomagały (bez wynagrodzenia) w prowadzeniu rodzinnego gospodarstwa rolnego lub rodzinnej działalności gospodarczej poza rolnictwem,
• nie wykonywały pracy (np. z powodu choroby, urlopu, przerwy w działalności zakładu, trudnych warunków atmosferycznych, strajku), ale formalnie miały pracę jako pracownicy najemni bądź pracujący na własny rachunek.

Bezrobotni są to osoby w wieku 15-74 lata, które spełniły jednocześnie trzy warunki:

• w okresie badanego tygodnia nie były osobami pracującymi,
• aktywnie poszukiwały pracy tzn. podjęły konkretne działania w ciągu 4 tygodni (wliczając jako ostatni – tydzień badany) aby znaleźć pracę,
• były gotowe (zdolne) podjąć pracę w tygodniu badanym i następnym.

Do bezrobotnych zaliczono także osoby, które znalazły pracę i oczekiwały na jej rozpoczęcie w okresie 3 miesięcy oraz były gotowe tę pracę podjąć.

Ludność bierną zawodowo (tzn. pozostającą poza siłą roboczą) stanowią osoby w wieku 15 lat i więcej, które nie zostały zaklasyfikowane jako pracujące lub bezrobotne.

Pracujący i bezrobotni tworzą razem kategorię aktywnych zawodowo.

Do podstawowych wskaźników opisujących podażową sytuację na rynku pracy i jej wykorzystanie od strony popytowej należą:

• współczynnik aktywności zawodowej – stosunek liczby aktywnych zawodowo do sumy aktywnych i biernych zawodowo,
• wskaźnik zatrudnienia – stosunek liczby pracujących do sumy aktywnych i biernych zawodowo,
• stopa bezrobocia – stosunek liczby bezrobotnych do aktywnych zawodowo.

Wyniki narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań z 2011 r. wskazują, że zbiorowość aktywnych zawodowo w wieku 15 lat i więcej liczyła 16 249 tys. osób, co stanowiło 52,5% ogółu ludności w tej grupie wieku sklasyfikowanej według statusu na rynku pracy. Na zbiorowość tę składa się 14 152 tys. pracujących oraz 2 097 tys. bezrobotnych. Oznacza to, że nieco rzadziej niż co druga osoba w wieku 15 lat i więcej miała pracę (o czym świadczy wskaźnik zatrudnienia wynoszący 45,7%), a ponadto – blisko co ósma osoba spośród ogółu aktywnych zawodowo (czyli pracujących lub poszukujących pracy i gotowych do jej podjęcia) – miała problemy z zatrudnieniem/znalezieniem pracy (stopa bezrobocia – 12,9%). W tym samym okresie liczba biernych zawodowo w wieku 15 lat i więcej wyniosła 14 695 tys. osób.

Wśród aktywnych zawodowo przeważali liczebnie mężczyźni (zarówno wśród pracujących, jak i bezrobotnych), natomiast kobiety dominowały w grupie biernych zawodowo, co ma związek zarówno z przerwą w wykonywaniu pracy ze względu na wypełnianie obowiązków rodzinnych, jak i z wcześniejszym niż u mężczyzn progiem wieku emerytalnego i dłuższym przeciętnym trwaniem życia. Znalazło to swoje przełożenie w zróżnicowaniu podstawowych wskaźników rynku pracy – zdecydowanie wyższy współczynnik aktywności zawodowej oraz wskaźnik zatrudnienia mężczyzn niż kobiet. Kobiety miały także większe trudności ze znalezieniem pracy niż mężczyźni, o czym świadczy wyższa stopa bezrobocia (patrz tablica poniżej).
Miejsce zamieszkania także w istotny sposób różnicuje status na rynku pracy poszczególnych osób. Generalnie większa liczebność każdej z analizowanych zbiorowości w przypadku miast jest wprost pochodną większej liczby mieszkańców, natomiast samo zróżnicowanie sytuacji na rynku pracy tych dwóch zbiorowości (miasto/wieś) i nieco lepszą sytuację w miastach, pokazują wskaźniki rynku pracy – wyższy współczynnik aktywności zawodowej i wskaźnik zatrudnienia oraz niższa stopa bezrobocia w miastach niż na wsi.

Porównanie wyników spisów przeprowadzonych w latach 2002 i 2011 wskazuje na duże zmiany. Jako pozytywny należy odczytać wzrost liczby pracujących oraz wskaźnika zatrudnienia (z wyjątkiem wskaźnika zatrudnienia na wsi) przy jednoczesnym wyraźnym obniżeniu liczby bezrobotnych oraz stopy bezrobocia, i to niezależnie od płci i miejsca zamieszkania. W tym samym okresie nastąpiło jednak równoczesne zmniejszenie się całej populacji aktywnych zawodowo. Oznacza to, że nie wszyscy bezrobotni znaleźli zatrudnienie, część z nich zasiliła prawdopodobnie grono biernych zawodowo. Ostateczna diagnoza musi być jednak poprzedzona szczegółową analizą zbiorowości biernych zawodowo, jest to bowiem bardzo zróżnicowana kategoria ludności. Należą do niej zarówno osoby młode, które jeszcze nie weszły na rynek pracy lub na chwilę się zdezaktywizowały (uczniowie, studenci, osoby mające przerwę w życiu zawodowym ze względu na obowiązki macierzyńskie/rodzinne), a także osoby, które definitywnie zakończyły już swoją karierę zawodową lub z różnych względów nigdy nie były aktywne zawodowo (np. niektóre kategorie osób niepełnosprawnych). Duże znaczenie mają tutaj także m.in. zachodzące naturalne procesy demograficzne (w tym starzenie się ludności), obserwowane w ostatnim okresie przemieszczenia terytorialne między miastem a wsią, jak i sama restrukturyzacja polskiego rolnictwa po wejściu do Unii Europejskiej (korzystanie z takich rozwiązań, jak np. renty strukturalne). Skutkiem tych różnych procesów jest m.in. zaobserwowane wyraźnie zwiększenie się liczby biernych zawodowo na wsi, a także odwrócenie proporcji niektórych wskaźników rynku pracy wyznaczanych dla miast i wsi: w 2011 r. zanotowano wyższy współczynnik aktywności zawodowej i wskaźnik zatrudnienia oraz jednocześnie niższą stopę bezrobocia dla mieszkańców miast, podczas gdy w 2002 r. sytuacja ta była odwrotna.

Należy tu zaznaczyć, że wnioskowanie na podstawie prezentowanych danych powinno w każdym przypadku uwzględniać występujące w kolejnych spisach różnice metodyczne w zaliczaniu wybranych zbiorowości do rozważanych kategorii ludności oraz nieco odmienną metodę pozyskiwania danych, co nie pozwala na pełną porównywalność wyników. W przypadku zmiennych dotyczących rynku pracy, ze względu na sezonowość, istotnym czynnikiem jest termin wyznaczonego tzw. momentu krytycznego spisu. W przypadku poprzedniego spisu ludności i mieszkań aktywność ekonomiczna ludności badana była w tygodniu poprzedzającym 20 maja 2002 r., natomiast w ostatnim spisie ludności badana była sytuacja w tygodniu poprzedzającym 31 marca 2011 r. Ponadto w badaniu w 2002 r., ze względu na realizację spisu ludności jednocześnie z powszechnym spisem rolnym, do pracujących nie zaliczano części osób, które pracowały w gospodarstwach rolnych prowadzących działalność wyłącznie na własne potrzeby, a w gospodarstwach do 1 ha powierzchni użytków rolnych – także pracujących głównie na własne potrzeby.
Z uwagi na potencjalne wykorzystanie istniejących zasobów pracy przy wspomnianej wcześniej zróżnicowanej zbiorowości biernych zawodowo (zarówno osoby młode, które z pewnością uaktywnią się na rynku pracy, jak i osoby starsze, które w dużej części już nie wrócą do pracy) istotna jest odrębna analiza poświęcona sytuacji na rynku pracy osób w wieku produkcyjnym, co w polskich warunkach prawnych oznacza dla mężczyzn wiek 18-64 lata, a dla kobiet: 18-59 lat. Już samo ograniczenie populacji ze względu na wiek zmniejsza, co oczywiste, liczebność poszczególnych kategorii na rynku pracy (w tym o połowę biernych zawodowo), ale także – ich proporcje względem siebie. Ponad 2/3 zbiorowości osób w wieku produkcyjnym pracuje lub aktywnie poszukuje pracy i jest gotowych do jej podjęcia (współczynnik aktywności zawodowej osób w wieku produkcyjnym wg NSP-2011 wyniósł – 69,1%, podczas gdy liczony dla zbiorowości 15 lat i więcej – 52,5%). W przypadku zbiorowości osób w wieku produkcyjnym zdecydowanie większy jest udział osób pracujących niż w przypadku całej populacji w wieku 15 lat i więcej (wskaźnik zatrudnienia – 60,0% wobec 45,7%). Stopa bezrobocia w populacji osób w wieku produkcyjnym także jest nieco wyższa i wynosi 13,1% (wobec 12,9%).

Generalnie wiek jest cechą istotnie różnicującą pozycję osób na rynku pracy. W najtrudniejszej sytuacji znajdują się osoby młode, o czym świadczy zarówno wskaźnik zatrudnienia – niższy niż dla pozostałych grup (poza wiekiem poprodukcyjnym) oraz równocześnie dużo wyższa stopa bezrobocia. Dla osób w grupie wieku 15-24 lata wskaźniki te wynoszą odpowiednio 25,0% i 28,7% (wobec 45,7% i 12,9% dla ogółu osób w wieku 15 lat i więcej). Jest to jedyna grupa wieku, gdzie stopa bezrobocia przewyższa wskaźnik zatrudnienia. W każdej kolejnej „starszej” grupie wieku stopa bezrobocia ulega obniżeniu. Wskaźniki zatrudnienia zwiększają się w miarę przechodzenia do „starszych” grup wieku do górnej granicy wieku produkcyjnego mobilnego (44 lata) włącznie, po czym proporcja zatrudnionych do ogółu ludności w danym wieku systematycznie się obniża (spadek wskaźnika zatrudnienia).
Kolejną cechą istotną z punktu widzenia sytuacji na rynku pracy jest poziom ukończonego wykształcenia. W najlepszej sytuacji znajdują się osoby z wyższym wykształceniem. Większy odsetek osób z tym poziomem wykształcenia znajduje pracę (wskaźnik zatrudnienia 72,8%), stosunkowo najmniej ma problemy ze znalezieniem pracy (stopa bezrobocia – 6,2%). Na drugim biegunie znajdują się osoby z wykształceniem co najwyżej gimnazjalnym. Stopa bezrobocia dla tej zbiorowości wyniosła 26,7%, co oznacza, że co czwarta osoba spośród tych, które chciały pracować i były do tego gotowe – nie mogła znaleźć zatrudnienia (362 tys. bezrobotnych na 1 358 tys. osób aktywnych zawodowo).
Sytuacja na rynku pracy jest bardzo zróżnicowana przestrzennie, co potwierdzają wyniki narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań z 2011 r. w układzie według województw. W najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy znajdują się mieszkańcy województwa świętokrzyskiego oraz podkarpackiego, o czym świadczą najniższe współczynniki aktywności zawodowej (poniżej 50%) i wskaźniki zatrudnienia (bliskie 40%) oraz najwyższa stopa bezrobocia (powyżej 17%), wyznaczane dla ogółu zbiorowości w wieku 15 lat i więcej. Na przeciwległym biegunie, czyli w najlepszej sytuacji są województwa wielkopolskie i mazowieckie, w których współczynnik aktywności zawodowej kształtuje się na poziomie 55,3 i 54,6%, wskaźnik zatrudnienia odpowiednio 49,5% i 48,9%, a stopa bezrobocia – 10,5 i 10,4%.

VI. Ludność rezydująca

Wyniki spisu ludności wykazały, że w dniu 31 marca 2011 roku ludność rezydująca w Polsce liczyła 37,2 mln (37 244 tys.) osób. Wyniki spisu 2011 w zakresie ludności rezydującej są pierwszymi oficjalnie publikowanymi danymi przez GUS.

Począwszy od danych za 2011 rok corocznie – w najbliższych kilku latach – będą upowszechniane dwa stany ludności: rezydująca i faktyczna, przy czym zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 763/2008 to ludność rezydująca jest obowiązującą w porównaniach międzynarodowych.

Kategoria ludności rezydującej obejmuje:

• stałych mieszkańców, z wyjątkiem osób przebywających poza miejscem zamieszkania przez okres co najmniej 12 miesięcy bez względu na ich miejsce przebywania w kraju czy za granicą
• osoby przebywające czasowo przez okres co najmniej 12 miesięcy, przybyłe z innego miejsca w kraju lub z zagranicy.

W odniesieniu do ludności w ujęciu regionalnym lub lokalnym kategoria ludności rezydującej uwzględnia odpowiednio migracje wewnętrzne osób z zachowaniem identycznego kryterium 12 miesięcy czasowej nieobecności lub przebywania.

Liczba ludności rezydującej (według stanu w dniu 31 marca 2011 r.) była mniejsza od liczby ludności faktycznie zamieszkałej w Polsce o 1 257 tys. (3,3%). Różnica dotyczy liczby Polaków przebywających za granicą i liczby imigrantów przebywających w Polsce – z uwzględnieniem 12-miesięcznego kryterium przebywania/nieobecności. Różnice według płci są takie same, tj. liczba mężczyzn i kobiet wśród ludności rezydującej jest mniejsza od faktycznej o 3,3%, tj. odpowiednio – o 602 tys. i o 654 tys. mniej.

Także we wszystkich województwach odnotowano mniejszą liczbę rezydentów w stosunku do ludności faktycznej, ale charakterystyczne jest zróżnicowanie regionalnie. Największe różnice dotyczą województw: opolskiego (8,3%, tj. o 82 tys. mniej rezydentów), następnie podlaskiego (6,7%, 80 tys. mniej) oraz podkarpackiego, warmińsko-mazurskiego i zachodniopomorskiego (4-5% mniej). Z kolei w województwach: mazowieckim, łódzkim i wielkopolskim różnice są niższe niż 2%. Pod względem liczebności różnice między liczbą ludności faktycznej i rezydującej w poszczególnych województwach sięgają od 150 tys. w województwie śląskim (3,3% mniej w stosunku do faktycznej) do 37 tys. w woj. lubuskim (3,7%). Natomiast w żadnym z województw nie zmienił się współczynnik feminizacji.

Zmniejszenie liczby rezydentów w stosunku do ludności faktycznej jest zróżnicowane w grupach wieku ludności. Liczebność wieku produkcyjnego dla ludności rezydującej jest o 4,5% mniejsza w stosunku do ludności faktycznej w tej grupie (o 1 mln mniej), a w przypadku wieku mobilnego aż o 5,4% (o 0,8 mln mniej). Liczba ludności rezydującej w wieku 0-17 lat jest mniejsza o 116 tys. (1,6%), a w wieku poprodukcyjnym o 44 tys. (0,7%) od liczby ludności faktycznej w tych grupach Tym samym zmieniły się proporcje wieku produkcyjnego i nieprodukcyjnego; współczynnik obciążenia demograficznego dla rezydentów wyniósł 59 (dla ludności faktycznej wynosił 57). Największe różnice tego współczynnika odnotowano w:województwach o najwyższej emigracji czasowej, tj.: w województwie opolskim (60 wobec 55 dla ludności faktycznej), podlaskim (odpowiednio: 65 i 61), a także podkarpackim i warmińsko-mazurskim (różnica o 3 osoby).

VII. Zasoby mieszkaniowe

Budynki i mieszkania

Wyniki wstępne spisu wykazały, że w dniu 31 marca 2011 roku w Polsce było ok. 6 111 tys. budynków. Budynki mieszkalne stanowiły 97,7% ogółu budynków (5 970 tys.), z czego przeważająca część to budynki mieszkalne jednorodzinne (5 522 tys.). Liczba budynków wielomieszkaniowych wyniosła jedynie 447 tys., a zbiorowego zakwaterowania niecałe 4 tys.

W porównaniu z wynikami uzyskanymi podczas ostatniego spisu przyrost liczby budynków wyniósł 13,5%, tj. 726 tys. budynków. Liczba budynków mieszkalnych zwiększyła się o 14,3%, w tym liczba budynków jednorodzinnych o 15,2%, a wielomieszkaniowych jedynie o 4,0%. Liczba budynków zbiorowego zakwaterowania wzrosła o 86,9%, co dla tej niewielkiej kategorii budynków stanowiło wzrost jedynie o 1,8 tys.

Według danych spisowych największy przyrost liczby budynków odnotowano w województwach: pomorskim (22,4%), zachodniopomorskim (18,5%) oraz dolnośląskim (16,8%), co wynikało z przyrostu liczby budynków mieszkalnych jednorodzinnych w tych województwach (odpowiednio 24,6%, 22,8% oraz 28,9%). Najmniej budynków przybyło w województwach: opolskim (7,7%), lubelskim (8,0%) oraz podkarpackim (8,7%).

Według spisu przeprowadzonego w 2011 roku stan zasobów mieszkaniowych w Polsce wyniósł 13,7 mln mieszkań. Przyrost liczby mieszkań w okresie od ostatniego spisu kształtował się na poziomie 1,2 mln, tj. 9,8%.

Najwyższe przyrosty liczby mieszkań wystąpiły w województwach: mazowieckim (o 15,9%), pomorskim (o 15,4%) małopolskim (o 13,0%), wielkopolskim (o 12,1%) i zachodniopomorskim (o 10,3%). Najniższy wzrost liczby mieszkań odnotowano w województwach śląskim (o 4,1%) oraz opolskim (o 4,6%).

Według uzyskanych danych ponad połowa mieszkań mieściła się w budynkach wielomieszkaniowych (56,3%). Mieszkania w budynkach jednorodzinnych stanowiły 42,4% ogółu mieszkań. Niewielka liczba mieszkań mieściła się w budynkach niemieszkalnych, jak również w obiektach zbiorowego zakwaterowania (odpowiednio 0,4% i 0,1%).

W okresie od ostatniego spisu powszechnego znacznie zwiększyła się liczba mieszkań z łazienką (o 16,7%) oraz z ustępem spłukiwanym wodą bieżącą (o 15,3%). Wzrost (o 9,1%) odnotowano również w liczbie mieszkań wyposażonych w gaz z sieci. Przyrost liczby mieszkań wyposażonych w centralne ogrzewanie kształtował się natomiast na poziomie 6%.

Wyniki wstępne obecnego spisu powszechnego wykazały, że w podstawową instalację, jaką jest wodociąg wyposażonych było około 90% mieszkań, przy czym w 84,3% mieszkań była ciepła woda. Odnotowano 90,5% mieszkań wyposażonych w łazienkę, 90,6% wyposażonych w ustęp, natomiast obu tych instalacji nadal nie posiadało około 6% mieszkań. Centralne ogrzewanie było w 73,4% mieszkań, natomiast gaz z sieci w 54,6%.

Opracowali pracownicy: Departamentu Badań Demograficznych, Departamentu Pracy, Departamentu Handlu i Usług oraz Centralnego Biura Spisowego