Przemysł spirytusowy a gospodarka UE

Przeczytaj także: Akcyza na alkohol pogrąża sprzedaż

RYNEK NAPOJÓW SPIRYTUSOWYCH UE

Produkcja

Kraje Unii Europejskiej odgrywają istotną rolę na światowym rynku napojów alkoholowych. Europejski przemysł spirytusowy jest największy na świecie. Z badań wynika, że w 2009 roku wyprodukował łącznie 39 milionów hektolitrów napojów spirytusowych. Europejskie napoje spirytusowe, takie jak francuski koniak, szkocka whisky i szwedzka wódka, są sprzedawane na całym świecie. Unijny rynek jest bardzo zróżnicowany; od dużych producentów do małych niezależnych gorzelni, wytwarzających szeroki wachlarz napojów, co uniemożliwia przedstawienie dokładnego podziału produkcji na różne typy napojów spirytusowych. Poniższy wykres pokazuje produkcję napojów spirytusowych w poszczególnych krajach.
Eksport i import

Swobodna wymiana handlowa na rynku globalnym ma duże znaczenie dla przemysłu spirytusowego: prawie dwie trzecie produkcji napojów spirytusowych w UE eksportuje się poza granice kraju producenta. Badania wskazują, że eksport jest szczególnie ważny dla takich krajów jak Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Szwecja i Włochy. Ich wyroby – w tym whisky, koniak, wódka, gin i likiery – są konsumowane na całym świecie. Poniższy wykres przedstawia eksport między krajami UE oraz poza UE. Całkowita wielkość eksportu napojów spirytusowych (w ramach UE i poza UE) wynosi 25 milionów hektolitrów gotowych produktów, zaś całkowita wielkość importu tych wyrobów – 16 milionów hektolitrów.
Całkowita wartość eksportu napojów spirytusowych do krajów nienależących do Unii Europejskiej wyniosła w 2009 roku 5,7 miliardów euro, zaś wartość importu tych wyrobów do Unii – około 940 milionów euro. Daje to łącznie krajom UE dodatni bilans z handlu zewnętrznego wyrobami spirytusowymi w wysokości 4,8 miliarda euro. Szczególnie korzystają na tym kraje, które eksportują znacznie więcej napojów spirytusowych niż importują, takie jak Francja, Wielka Brytania i Szwecja. Jak wynika z badań, wartość eksportu poza UE była najwyższa w 2007 roku i wyniosła 6,3 miliarda euro, a w okresie 2007–2009 spadła o 14% i jest teraz mniej więcej na tym samym poziomie, co w 2005 roku. Najważniejszym rynkiem eksportowym są zdecydowanie Stany Zjednoczone, a na drugim miejscu znajduje się eksport na Daleki Wschód (przez Singapur). Istotne rynki eksportowe stanowią także Rosja, Chiny i Republika Południowej Afryki.

Sprzedaż

Badania pokazują, że w 2009 roku sprzedano w krajach UE 27 około 27 milionów hektolitrów napojów spirytusowych. Szacuje się, że około 73% tej łącznej ilości kupiono w supermarketach i innych sklepach detalicznych. Pozostałe 27% skonsumowano w sektorze HoReCa (pubach, restauracjach itd.).

Całkowitą wartość (płaconą przez konsumentów) sprzedaży napojów spirytusowych w UE szacuje się na około 60 miliardów euro (łącznie z VAT). Chociaż sektor HoReCa odpowiada jedynie za 27% wielkości sprzedaży, to przypada na niego 58% jej całkowitej wartości.

Jak pokazuje wykres zamieszczony poniżej, w Europie najwięcej konsumuje się wódki i smakowych napojów spirytusowych. Wykres przedstawia udziały w rynku UE sześciu rodzajów napojów spirytusowych jako odsetek całkowitej sprzedaży, w przeliczeniu na czysty alkohol. Na podstawie danych z IWSR szacujemy, że rynkowy udział wódki i napojów smakowych (likierów, wódek gorzkich, aperitifów itd.) może wynosić nawet po 28%. Sprzedaż whisk(e)y stanowi prawie 17%, czystych napojów spirytusowych (poza wódką) – 15%, a brandy – 11% całkowitej sprzedaży napojów spirytusowych.

Zakupy w poszczególnych sektorach

Przeprowadzone badania wskazują, że europejski przemysł spirytusowy wydaje około 15 miliardów euro na towary i usługi wykorzystywane do produkcji i sprzedaży napojów spirytusowych. Szacuje się, że 80% całkowitych wydatków przeznaczonych jest na towary i usługi produkcji krajowej. Pozostałe 20% przeznacza się na towary i usługi importowane spoza danego państwa UE (w obrębie Unii lub spoza niej), czego efektów nie uwzględniono, gdyż nie zawsze można było zidentyfikować kraj pochodzenia. Można powiedzieć, że wpływ branży spirytusowej na gospodarkę jest większy niż to wynika z naszego badania, jeśli weźmie się pod uwagę także importowane towary i usługi.

Całkowite zatrudnienie

Sprzedaż napojów spirytusowych generuje także obrót w handlu detalicznym i sektorze HoReCa. Produkcja i sprzedaż tych wyrobów ma zatem znaczący wpływ na zatrudnienie – w 2009 roku przy produkcji i sprzedaży pracowało około 935 000 osób. To tyle, ile liczy w sumie cała siła robocza Malty i Estonii.

Zatrudnienie bezpośrednie

Europejski przemysł spirytusowy zapewnia bezpośrednio 68 000 miejsc pracy w całej UE. Najwięcej pracowników w tym sektorze ma Wielka Brytania (około 12 000), na drugim miejscu jest Francja (8900), na trzecim Hiszpania (7100).

Zatrudnienie pośrednie

Przemysł spirytusowy zapewnia znaczące zatrudnienie pośrednie. Każde miejsce pracy w sektorze produkcji napojów spirytusowych generuje dwa „pośrednie” miejsca pracy w sektorach dostaw. Zatem około 118 000 miejsc pracy w tych sektorach powiązanych jest z produkcją i sprzedażą napojów spirytusowych.

Ponieważ nie dla wszystkich krajów da się podzielić wydatki przemysłu spirytusowego według branż, w których one trafiają, nie można dokładnie określić pośredniego zatrudnienia w poszczególnych sektorach. Jednak na podstawie informacji o wydatkach przemysłu spirytusowego w 14 krajach można szacować, że najwyższe koszty dotyczą materiałów do pakowania i butelkowania (42% całkowitej wartości towarów i usług zakupionych przez branżę spirytusową), a w następnej kolejności surowców (22%) oraz usług innych (14%). Zatem to pakowanie i butelkowanie oraz surowce, związane z największymi wydatkami, są sektorami, w których przemysł spirytusowy generuje największe zatrudnienie. 65% pośrednich miejsc pracy tworzonych przez branżę spirytusową powstaje w tych sektorach.

Zatrudnienie indukowane

Poza zatrudnieniem generowanym bezpośrednio i pośrednio przez przemysł spirytusowy, miejsca pracy powstają także dzięki sprzedaży jego wyrobów w sektorze HoReCa oraz handlu detalicznym, a ich liczba świadczy o jeszcze większym znaczeniu branży spirytusowej. Ze sprzedażą napojów spirytusowych powiązanych jest prawie 748 000 miejsc pracy (w sklepach i lokalach gastronomicznych).

W krajach, w których stosunkowo dużą część napojów spirytusowych sprzedaje się w sektorze HoReCa, wpływ przemysłu spirytusowego na zatrudnienie jest wysoki. Z badań wynika, że tak wygląda sytuacja np. w Hiszpanii, gdzie 65% napojów spirytusowych sprzedaje się w lokalach gastronomicznych, na Cyprze (56%), w Portugalii (56%) i w Grecji (40%). W tych krajach udział zatrudnienia indukowanego w całkowitym jest bardzo duży. Np. w Hiszpanii 88% miejsc pracy powiązanych z produkcją i sprzedażą napojów spirytusowych należy do sektora HoReCa. Spore zatrudnienie w tym sektorze, związane ze sprzedażą napojów spirytusowych, można zaobserwować także w takich krajach UE jak Niemcy, Wielka Brytania i Włochy.

Wartość dodana w poszczególnych sektorach

Określono także znaczenie przemysłu spirytusowego dla gospodarki pod względem wartości dodanej. Wartość dodaną można zdefiniować jako różnicę między kosztami surowców i usług zewnętrznych potrzebnych do wytworzenia gotowych produktów przez firmy przemysłu spirytusowego, a przychodami ze sprzedaży tych gotowych produktów. W terminologii ekonomicznej wartość dodaną określa się także jako dochód wszystkich czynników produkcji (głównie są to praca, kapitał, przedsiębiorczość).

Jak pokazują badania, całkowitą wartość dodaną w gospodarce UE związaną z produkcją i sprzedażą napojów spirytusowych szacuje się na około 28 miliardów euro. To kwota porównywalna z PKB takiego kraju jak Litwa.

Wartość dodaną w wysokości 28 miliardów euro generuje 935 000 pracowników, którzy znaleźli zatrudnienie przy produkcji i sprzedaży napojów spirytusowych. Średnia wartość dodana na jednego pracownika wynosi 39 900 euro rocznie. To znacznie mniej niż średnia wartość dodana na jednego pracownika w samym przemyśle spirytusowym (108 800 euro). Co oznacza, że zatrudnieni w tym przy produkcji napojów spirytusowych mają stosunkowo wysoką wydajność w porównaniu z innymi sektorami.

Przychody państwa

Ogółem przychody budżetu państwa w 27 krajach członkowskich UE wynoszą około 32 miliardy euro rocznie. Mowa tu tylko o przychodach z podatku VAT, akcyzy, podatków dochodowych, składek na ubezpieczenie społeczne i podatków od wynagrodzeń. Wynoszą one mniej więcej tyle samo, co całkowite przychody z podatku dochodowego w Hiszpanii w 2009 roku, są także porównywalne z całkowitymi wydatkami państwa na Słowacji (25,8 miliarda euro) i w Bułgarii (27,9 miliarda euro).

Poza wspomnianymi podatkami, do budżetów państw wpływają także inne, takie jak podatki od osób prawnych, od nieruchomości, komunalne, ekologiczne (np. brytyjski tzw. podatek od zmian klimatycznych, za zużytą energię elektryczną), podatek akcyzowy od samochodów oraz opłata skarbowa i podatek gruntowy. Tych podatków nie uwzględniono w niniejszym badaniu. Co oznacza, że w rzeczywistości przychody budżetów państw przekraczają 32 miliardy euro.

Badania wskazują również, że najważniejszymi źródłami przychodów państw UE są akcyzy i podatek od towarów i usług (VAT). Przychody z akcyzy stanowią istotny wkład do skarbów państw. Szacuje się je na około 13,1 miliardów euro. Europejscy konsumenci płacą średnio 20-procentowy VAT od napojów spirytusowych (od 15% na Cyprze do 25% w Danii i na Węgrzech). Przychody z VAT-u na napoje spirytusowe szacuje się na 9,6 miliarda euro.

Ponieważ państwa członkowskie UE 27 mają pewną swobodę w ustalaniu poziomu opodatkowania napojów spirytusowych, przy minimalnej stawce 550 euro za hektolitr, stawka akcyzy różni się między poszczególnymi krajami. Także podatki akcyzowe od wina i piwa różnią się od tych od napojów spirytusowych we wszystkich krajach członkowskich UE.

Jak wynika z badania, kolejne istotne źródło przychodów państw stanowią podatki dochodowe i od wynagrodzeń, a także składki na ubezpieczenie społeczne płacone przez pracodawców i pracowników – w sektorze gorzelni, dostawczym, handlu detalicznego oraz HoReCa, gdzie miejsca pracy są powiązane ze sprzedażą napojów spirytusowych. Wpływy z tych podatków i składek szacuje się na 8,9 miliarda euro.

Wpływ na wielkość i wartość sprzedaży

Międzynarodowy kryzys gospodarczy miał nieunikniony wpływ na europejski przemysł spirytusowy. W 2009 roku sprzedaż w UE spadła, jak sugerują wstępne dane, o 13% ogółem, a na niektórych rynkach znacznie bardziej: najmocniej ucierpiały Hiszpania, Wielka Brytania, Irlandia, Bułgaria i Rumunia. Spadła nie tylko wielkość, ale także wartość sprzedaży, gdyż część konsumentów zwróciła się w stronę tańszych marek i przeszła od konsumpcji w lokalach (w sektorze HoReCa) do mniej kosztownych zakupów w handlu detalicznym. Wyniki finansowe największych firm branży spirytusowej pokazują, że w pierwszej połowie 2010 roku sprzedaż napojów spirytusowych w UE zaczęła znowu rosnąć.

Z danych uzyskanych od większych producentów wynika, że spadek sprzedaży w 2009 roku na innych rynkach był mniej drastyczny niż w samej Unii. Mimo że eksport unijnych wyrobów spirytusowych w 2009 roku skurczył się pod względem wartości o 8%, głównie z powodu słabego rynku amerykańskiego, w pierwszej połowie 2010 roku zaczął się poprawiać. Wzrost popytu na europejskie napoje spirytusowe był widoczny zwłaszcza w Azji, ponowny silny wzrost odnotowano także na ważnym rynku rosyjskim.

Według raportów firm w 2010 roku zaczął się także nieco poprawiać popyt na rynku USA, pojawiają się także oznaki powrotu do konsumpcji w sektorze HoReCa i do większego popytu na wyroby z najwyższej półki cenowej (super-premium).

Podwyższona akcyza

Kryzys gospodarczy spowodował ostry wzrost deficytów budżetowych państw, co doprowadziło do kryzysu długu publicznego w kilku krajach, przede wszystkim w Grecji. Stojąc przed koniecznością opanowania długu publicznego, rządy państw są zmuszone podnosić przychody i ciąć wydatki. Dotychczasowe doświadczenia pokazują, że podwyższenie akcyzy na alkohol często jest uznawane za łatwy sposób na zwiększenie przychodów. Dziewięć państw członkowskich UE już podniosło stawkę akcyzy na napoje spirytusowe w 2010 roku. Największą podwyżkę wprowadziła Grecja, co zaowocowało dalszym spadkiem sprzedaży na tym rynku. Można oczekiwać, że 2011 rok przyniesie dalszą presję na podnoszenie stawek akcyzy.

Nielegalna produkcja

Nielegalna produkcja napojów spirytusowych – destylacja w domu, wyroby nieoclone lub fałszywki – zawsze stanowiła zagrożenie dla unijnych producentów. Przy rosnącej popularności europejskich marek napojów spirytusowych na takich rynkach jak Chiny, gdzie fałszowanie napojów alkoholowych już osiągnęło znaczne rozmiary, to zagrożenie rośnie. Nielegalna produkcja jest także znacząca na niektórych rynkach UE, zwłaszcza w nowych państwach członkowskich. Np. w Bułgarii nielegalne napoje spirytusowe przypuszczalnie stanowią ponad 50% krajowej konsumpcji. Atrakcyjność fałszowanych i nielegalnych napojów spirytusowych nieuchronnie wzrasta, kiedy spadają dochody konsumentów. Ponadto im bardziej rośnie akcyza na legalne wyroby, tym bardziej powiększa się różnica w cenie między produktami legalnymi a nielegalnymi, co jeszcze wzmaga atrakcyjność tych ostatnich.

Regulacje prawne

Przemysł spirytusowy podlega ścisłym regulacjom prawnym na większości światowych rynków, a Europa nie jest tu wyjątkiem. Oprócz norm produkcji, głównymi elementami podlegającymi regulacji w UE są ceny, dostępność oraz reklama i marketing. Ze względu na dużą różnorodność modeli konsumpcji alkoholu w poszczególnych krajach członkowskich, wiele wymogów nie jest zharmonizowanych na szczeblu unijnym. Regulacja cen i dostępność to prerogatywa rządów narodowych; reklama i marketing podlegają ustawodawstwu UE, ale państwa członkowskie mogą wprowadzać wymogi surowsze od tych unijnych, określających wspólne minimum.

RYNEK NAPOJÓW SPIRYTUSOWYCH W POLSCE

Struktura branży i rynku, trendy rozwojowe

Jak wynika z badań, roczna wielkość produkcji napojów spirytusowych w Polsce wynosi około 3 200 000 hektolitrów gotowego produktu. Sprawia to, że Polska jest jednym z największych producentów napojów spirytusowych w Europie. Zdecydowaną większość (około 85%) polskiej produkcji w hektolitrach czystego alkoholu stanowi wódka. Polska jest największym producentem wódki w UE. Jej wytwórstwo ma w Polsce długą tradycję, sięgającą średniowiecza. Pierwsze rodzaje tego trunku stosowano do celów medycznych, do podniesienia płodności i pożądania. Niektóre ze znanych polskich produktów, nadal obecne na rynku, mają bogatą tradycję i pochodzą z XVI i XVII wieku.

Spożycie napojów spirytusowych per capita jest w Polsce stosunkowo wysokie. Podczas gdy w większości krajów europejskich średnie spożycie per capita wynosi około 5 litrów napojów spirytusowych rocznie, w Polsce liczba ta wynosi 8 litrów. Poza tym istnieje także dość spory czarny rynek.

Według Polskiego Przemysłu Spirytusowego wielkość nielegalnej sprzedaży w ostatnich latach nieco wzrosła. W 2009 roku szacowano, że udział czarnego rynku w całkowitej konsumpcji wynosi około 9-10%, zaś w 2008 roku szacowano go na 5-7%. Jednak nielegalna sprzedaż napojów spirytusowych w dalszym ciągu jest znacznie niższa niż w latach 2002-2005, kiedy szacunki dotyczące jej udziału w całkowitej sprzedaży wahały się od 20 do 45%.

W 2008 roku polski rząd zdecydował o podniesieniu akcyzy na wyroby spirytusowe o 9%, co daje stawkę akcyzy w wysokości 4960 złotych (1168,34 euro) za hektolitr czystego alkoholu. Podwyżka przyniosła znaczny spadek wielkości spożycia. Szacuje się go na 6,5–12,5%. Wcześniej, w 2005 roku, podniesiono akcyzę o 3,4%.

Bezpośredni wpływ przemysłu spirytusowego na gospodarkę

Wartość produkcji polskiego sektora spirytusowego szacuje się na 3,35 miliona euro. Przemysł ten zatrudnia około 5700 pracowników i generuje 860 milionów euro wartości dodanej. Bezpośrednie przychody (akcyza, VAT, podatki dochodowe pracowników firm produkcyjnych) budżetu państwa wynoszą około 2,2 miliarda euro. Wpływy z akcyzy to 1,5 miliarda euro, z VAT-u – 667 milionów euro. Pracownicy i pracodawcy w sektorze spirytusowym zapłacili 29 milionów euro w podatkach dochodowych, składkach na ubezpieczenie społeczne oraz podatkach od wynagrodzeń.

Ekonomiczny wpływ producentów napojów spirytusowych na dostawców towarów i usług

Polscy producenci napojów spirytusowych wydają ogółem 2,5 miliarda euro na zakup towarów i usług. Średnio 65% z każdego wydanego na te cele euro trafia do dostawców krajowych. Pośredni wpływ sektora spirytusowego na inne sektory w kraju jest zatem znaczący.

Ponad połowa całego pośredniego zatrudnienia generowanego przez przemysł spirytusowy to miejsca pracy w sektorze opakowaniowym. Przemysł spirytusowy wywiera też duży wpływ na sektor surowców, transport i magazynowanie, usługi i inne. Efekt pierwszej rundy, jeśli chodzi o wpływ przemysłu spirytusowego na zatrudnienie w sektorach dostawczych, to ponad 17 100 pracowników. Ponieważ można szacować, że ten pierwotny wpływ stanowi około 65% wpływu całkowitego, ten ostatni wyniesie około 26 400 miejsc pracy.
Sprzedaż detaliczna i sektor HoReCa

Badania wskazują, że w 2009 roku w Polsce spożyto około 3,2 miliona hektolitrów napojów spirytusowych. Szacuje się, że około 80% tej całkowitej ilości kupiono w supermarketach i innych sklepach detalicznych. Pozostałe 20% to konsumpcja w sektorze HoReCa (puby, bary, restauracje i hotele). Całkowitą wartość (płaconą przez konsumentów) polskiej konsumpcji napojów spirytusowych szacuje się na około 3,7 miliarda euro (łącznie z podatkiem VAT i akcyzą). Chociaż sektor HoReCa odpowiada za jedynie 20% wielkości sprzedaży, to generują on około 34% jej wartości.
Przychody państwa

Przychody z akcyzy, podatku VAT oraz podatków dochodowych, wynikające z produkcji i sprzedaży napojów spirytusowych, szacuje się na 2,6 miliarda euro:

• Przychody z VAT-u szacuje się na 667 milionów euro. Generuje je głównie sektor handlu detalicznego.
• Całkowite przychody z akcyzy na napoje spirytusowe wynoszą 1,5 miliarda euro.
• Wpływy ze składek i podatków od dochodów w produkcji i sprzedaży wyrobów spirytusowych wynoszą około 435 milionów euro, w tym 99 milionów euro z podatku dochodowego, 168 milionów euro ze składek na ubezpieczenia społeczne płacone przez pracowników i 169 milionów euro ze składek na ubezpieczenia społeczne i podatków od wynagrodzeń płaconych przez pracodawców.

Informacje o badaniu
Badanie wykonano na zamówienie European Spirits Organisation – CEPS (Europejskiej Organizacji Producentów Napojów Spirytusowych), aby określić ilościowo wpływ sektora napojów spirytusowych na gospodarkę 27 krajów członkowskich Unii Europejskiej. Raport wykonany został przez Ernst & Young Tax Advisors oraz Regioplan Policy Research. Analizę przeprowadzono dla roku 2009. Jeśli dane dla tego roku nie były dostępne, wykorzystywano dane z 2008 r., a w kilku wyjątkowych przypadkach z 2007. Niektóre z przedstawionych wyników to szacunki uzyskane na podstawie modelu opracowanego przez Ernst & Young. Nie są więc to wyniki bezpośrednie i są uzależnione od decyzji podejmowanych przez Ernst & Young.

Do pobrania: