Korupcja w Polsce 2008

Przeczytaj także: Korupcja w Polsce i na świecie 2007

Korupcja w polskim sektorze wodnym

Problemem dostrzeżonym przez Transparency International Polska w dziedzinie zagrożeń korupcyjnych w szeroko rozumianym „sektorze wodnym” jest działalność spółek wodnych.

Spółki wodne są jednostkami organizacyjnymi tworzonymi przez osoby fizyczne i prawne w celu zaspokajania potrzeb związanych z gospodarowaniem wodami i mogą być tworzone w celu wykonywania, utrzymywania oraz eksploatacji urządzeń służących do zapewnienia wody dla ludności, ochrony wód przed zanieczyszczeniem, ochrony przed powodzią, melioracji wodnych oraz prowadzenia racjonalnej gospodarki na terenach zmeliorowanych, wykorzystywania wody do celów przeciwpożarowych oraz w celu utrzymywania wód.

O ile samo zrzeszanie się osób fizycznych i prawnych związane z działalnością spółki wodnej nie budzi zastrzeżeń i należy oceniać je pozytywnie jako przejaw społecznej aktywności, to jednak analiza działalności tych podmiotów każe ocenić ją negatywnie z punktu widzenia przejrzystości życia publicznego oraz zagrożenia korupcyjnego, które taka działalność ze sobą niesie. W tym miejscu warto przypomnieć, że pod pojęciem korupcji Transparency International Polska rozumie wykorzystywanie władzy publicznej w celu prywatnym, co ma znaczenie przy analizie przepisów i praktyki zaistniałej dotyczącej działalności prowadzonej przez spółki wodne.

Po pierwsze trudno jest rozstrzygnąć, czy spółki wodne stanowią podmioty należące do sektora prywatnego czy publicznego. Jeśli byłyby podmiotami prywatnymi, to działałyby na zasadach właściwych dla spółek handlowych, tymczasem działalność takich spółek jest unormowana w ustawie z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. Nr 239 poz. 2019 z późn. zm.) i jest zlokalizowana na granicy sfery publicznej i sfery prywatnej. Spółki wodne nie działają bowiem w taki sam sposób jak spółki handlowe. Mogą w szerokim zakresie korzystać z majątku publicznego poprzez otrzymywanie dotacji finansowych z budżetu państwa lub budżetu jednostek samorządu terytorialnego.

Dotacje te mogą zostać przeznaczone m.in. na utrzymanie urządzeń wodnych oraz prowadzenie inwestycji, a zatem należy przyjąć, że z publicznych pieniędzy może być finansowana działalność, z której podmioty prywatne będą osiągać zyski. Dopóki w działalność spółki wodnej zaangażowany jest tylko prywatny kapitał jej członków, to sytuacja jest klarowna i nie budzi co do zasady zastrzeżeń, jednak osiąganie korzyści finansowych z majątku publicznego takie zastrzeżenia budzi, bo nie wiadomo z jakiego powodu tylko niektóre osoby miałyby zostać szczególnie uprzywilejowane w korzystaniu z majątku publicznego, który jest dobrem wspólnym.

Po drugie nieuzasadnionym uprzywilejowaniem podmiotów zrzeszonych w spółce wodnej wydaje się przewidziana w art. 168 ustawy Prawo wodne możliwość włączenia do spółki wodnej zakładu stanowiącego własność publiczną, którego działalność jest prowadzona z wykorzystaniem wód (są to m.in. zakłady wykonujące urządzenia wodne, kanalizacje, gromadzące ścieki i odprowadzające je do wód publicznych). Jest to możliwe na podstawie decyzji właściwego starosty podjętej na wniosek spółki wodnej lub zakładu, który chce w takiej spółce uczestniczyć. W ocenie Transparency International Polska możliwość taka stwarza ryzyko zaistnienia szkody w majątku publicznym.

Za niekonsekwentne należy uznać unormowanie zawarte w art. 164 ust. 1 ustawy Prawo wodne, które przewiduje, że spółki wodne nie działają w celu osiągnięcia zysku. Mimo tej deklaracji ust. 2 tego samego artykułu przewiduje, że spółki takie mogą podejmować prowadzenie działalności umożliwiającej osiągnięcie zysku netto dodając, że zysk ten powinien zostać przeznaczony na cele statutowe. Cele statutowe są pojęciem dosyć ogólnym, zaś członkowie spółki realizując te cele mogą zostać zatrudnieni w spółce, co pozwoli na faktyczne korzystanie przez te osoby ze środków publicznych.

W praktyce spółki wodne dostarczają wodę oraz odbierają ścieki, za które to usługi pobierają opłaty od użytkowników nie będących członkami takich spółek. Każdy, kto nie jest członkiem spółki wodnej, a korzysta z usług spółki, jest obowiązany do nie tylko do ponoszenia świadczeń na jej rzecz, ale również jest obowiązany do ponoszenia tych świadczeń również w sytuacji, gdy przyczynia się do zanieczyszczenia wody, dla której ochrony spółka została utworzona. Jest to możliwe na mocy uznaniowej decyzji właściwego starosty. W tej sytuacji należy uznać, że spółka wodna ma wynikającą z ustawy możliwość oddziaływania na podmioty prywatne, które mogą zostać zobowiązane do świadczeń na rzecz takiej spółki.