Korupcja w Polsce 2007

Przeczytaj także: Korupcja w Polsce i na świecie 2006

Pierwszą o zarazem najważniejszą ze sfer dotkniętą patologiami korupcyjnymi jest działalność biegłych sądowych. Biegli sądowi są powoływani przez sąd na potrzeby toczącego się przed sądem postępowania jako specjaliści w danej dziedzinie nauki, sztuki, techniki bądź w zakresie innej umiejętności. Obecnie obowiązujące unormowania nie zapewniają należytych mechanizmów pozwalających na dobór fachowych, odpowiedzialnych i bezstronnych osób do wykonywania obowiązków biegłych sądowych, co zarazem sprzyja powstawaniu mechanizmów i zjawisk korupcyjnych. Należy bowiem pamiętać, że instytucja biegłego ma fundamentalne znaczenie dla realizacji celów wymiaru sprawiedliwości, ponieważ w praktyce sądowej rola biegłego zbliża się do roli, jaką w sprawie odgrywa sędzia. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest komplikujący się wraz z rozwojem cywilizacji system form życia społecznego, stosunków społeczno-gospodarczych czy też nowe nieznane wcześniej rodzaje przestępczości.

W obecnie obowiązującym stanie prawnym biegłymi sądowymi zostają głównie osoby, które same zgłaszają swój akces do tego zawodu licząc na korzyści, które może im przynieść jego wykonywanie. Brak jest przy tym realnych możliwości weryfikacji poziomu fachowości tych osób, bowiem jedyną formą sprawdzenia jest zasięgnięcie opinii ich zakładu pracy lub organizacji zawodowej, a posiadane wiadomości specjalne wykazuje się tylko dokumentami. Poza tym ocena, czy posiadane wiadomości specjalne zostały dostatecznie wykazane należy do prezesa sądu okręgowego, który z natury rzeczy nie posiada dostatecznej wiedzy w danej dziedzinie, ażeby dokonać merytorycznej oceny biegłego.

Nienależyte sprawowanie nadzoru nad działalnością biegłych oraz brak mechanizmów weryfikacyjnych powoduje, że powszechny jest niski poziom świadczonych przez te osoby usług. Ponadto brak realnej odpowiedzialności biegłego za przedstawienie nieprawdziwej opinii powoduje, że czują się oni bezkarni w swojej działalności, przez co w tej sferze najczęściej dochodzi do korupcji (istnieje szeroka możliwości kupienia korzystnej dla siebie opinii albo też nie ma żadnego problemu w uzyskaniu zaświadczenia o stanie zdrowia celem usprawiedliwienia nieobecności na rozprawie).

Problemom tym wychodzi naprzeciw projektowana przez Ministerstwo Sprawiedliwości ustawa o osobach fizycznych oraz instytucjach naukowych lub specjalistycznych uprawnionych do wydawania opinii w postępowaniach prowadzonych na postawie ustawy (ustawa o biegłych sądowych). Projekt ten przewiduje mechanizmy wszechstronnego sprawdzania fachowości osób lub instytucji ubiegających się o prawo wydawania opinii na potrzeby sądów oraz mechanizmy weryfikacji tego uprawnienia w trakcie wykonywania opinii.

Projekt nowej ustawy nie usuwa jednak istotnego mankamentu obecnie obowiązujących unormowań a mianowicie tego, że możliwość zasięgnięcia opinii biegłego zależy od uznania sądu lub prokuratora, zaś strona postępująca uczciwie nie jest w stanie skutecznie zażądać wystawienia przez biegłego opinii w sprawie.

Przykładowo w procesach karnych jedną ze stron jest instytucja państwowa zwana prokuraturą, która w każdym czasie na życzenie tego organu może wystąpić o opinię, natomiast oskarżony (choć teoretycznie jest uznawany za równoprawną stronę postępowania) takiej możliwości nie ma, bowiem musi przekonać organ procesowy, ażeby zgodził się na powołanie biegłego. Sprzyja to uznaniowości, nieprzejrzystości, oraz uniemożliwia skuteczne przeciwdziałanie patologiom korupcyjnym, bowiem ewentualne zwalczanie fałszywych opinii wystawionych przez skorumpowanych biegłych jest wysoce utrudnione. Ograniczenie to należy uznać za zbyt daleko idące, dlatego też Transparency International Polska będzie wnosiło o zmianę projektu w tym zakresie na etapie prac legislacyjnych w Sejmie.

Innym istotnym czynnikiem sprzyjającym korupcji w tej sferze jest źle pojmowana „solidarność zawodowa” biegłych sądowych. Biegli w ramach jednej specjalności niechętnie występują przeciwko innym biegłym, nawet wówczas, gdy wystawiona przez kolegę opinia jest w sposób ewidentny wadliwa. Jako że biegli nie mają obowiązku opiniować na prywatne zamówienie, w praktyce nie jest możliwe, ażeby obywatel z własnej inicjatywy był w stanie uzyskać opinię biegłego w sprawie, w której na potrzeby sądu lub prokuratury opiniował już inny biegły, choćby była to opinia w sposób oczywisty fałszywa.