Na 500 plus i inne wydatki socjalne przeznaczamy 21,3% PKB

Przeczytaj także: Polacy nie wiedzą, jak finansowana jest Rodzina 500 plus

POZIOM WYDATKÓW SOCJALNYCH W POLSCE

Według danych Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) Polska, będąca krajem o najniższym PKB per capita pośród jej europejskich członków, przeznaczyła w 2019 roku na wydatki socjalne równowartość 21,3 % PKB. To najwięcej pośród posocjalistycznych krajów należących do tej organizacji. Wyprzedzamy Węgry, Czechy, Słowację i kraje nadbałtyckie. W 2019 roku, w następstwie rozszerzenia 500 plus na wszystkie dzieci oraz wprowadzenia trzynastej emerytury, wyprzedziliśmy dotychczasowego lidera krajów socjalistycznych – Słowenię.

Co więcej, wydatki socjalne Polski w 2019 roku mierzone jako odsetek PKB były wyższe niż w niektórych krajach o wyższym poziomie rozwoju, takich jak: Słowenia, Wielka Brytania, Nowa Zelandia, USA, Kanada, , Islandia, Australia, Izrael, Holandia, Szwajcaria, Irlandia, Korea Południowa.

WYDATKI SOCJALNE

Według OECD i Eurostatu wydatki socjalne to świadczenia przekazywane określonym grupom obywateli przez władze centralne lub samorząd lokalny. Dzieli się je na dwa rodzaje: transfery pieniężne (ang. transfers in cash) oraz świadczenia rzeczowe (ang. transfers in kind).

Transfery pieniężne to rozmaite zasiłki. W większości krajów OECD najistotniejszą kategorię transferów stanowią świadczenia emerytalne, wypłacane w ramach systemu repartycyjnego. Tak dzieje się również w Polsce, gdzie w wydatkach socjalnych dominują świadczenia emerytalne i renty wypłacane przez ZUS. Według obliczeń FOR w 2019 roku transfery na emerytury i renty wyniosły 13,2% PKB. Dla porównania: wydatki na pomoc społeczną stanowiły 4,1% PKB, z czego 1,5% PKB kosztował program 500 plus.

Świadczenia rzeczowe to usługi finansowane z podatków i „darmowe” dla konsumentów. Zalicza się do nich przede wszystkim „darmową” opiekę zdrowotną i oświatę (przy czym wydatki na oświatę nie są uwzględniane w zestawieniu OECD). W 2019 roku wydatki na ochronę zdrowia wyniosły 4,9% PKB, a na edukację i naukę – 5,1% PKB.

DYNAMIKA WYDATKÓW SOCJALNYCH W POLSCE W LATACH 1990–2019

Mimo że baza OECD Social Expenditure Database (SOCX) obejmuje swoim zakresem dane od 1980 roku, to najstarsze dostępne dane dla Polski pochodzą z 1990 roku. Polska przeznaczała wtedy na cele socjalne 14,2% PKB.

Wydatki socjalne w PRL były faktycznie wyższe, bo w dużej części realizowały je państwowe przedsiębiorstwa, czego nie zaliczano do finansów publicznych.

Relacja wydatków do PKB w Polsce nieco zmniejszyła się w latach 2000–2018. Mimo to cały czas utrzymywała się na dość wysokim poziomie ok. 20% PKB. Punktem granicznym dla dynamiki wydatków socjalnych w Polsce jest 2015 rok, ponieważ rok później wprowadzono 500+ oraz obniżono wiek emerytalny, co zwiększyło wydatki socjalne do 21,2% PKB.

DYNAMIKA WYDATKÓW SOCJALNYCH W KRAJACH OECD W LATACH 2000–2019

Poniżej przedstawiono cztery grupy krajów, które wyodrębniono na podstawie dwóch parametrów: dynamiki wydatków socjalnych w latach 2000 – 2019 (rosnąca/malejąca) oraz odsetka PKB przeznaczanego na wydatki na cele socjalne w 2019 roku w porównaniu do Polski.

1. Pierwszą grupę tworzą państwa, w których wydatki socjalne w latach 2000–2019 rosły, ale nie osiągnęły tak wysokiego poziomu jak w Polsce (21,3% PKB). Zalicza się do niej 18 krajów o zróżnicowanym poziomie rozwoju, choć przeważają państwa wysokorozwinięte3 zarówno z Europy Środkowo-Wschodniej (Czechy, Słowacja i państwa nadbałtyckie), jak i z Europy Zachodniej (Szwajcaria, Wielka Brytania) oraz innych kontynentów (USA, Nowa Zelandia, Korea Południowa). Wśród krajów tej grupy wydatki socjalne najbardziej wzrosły w Korei Południowej (o 7,8% PKB) oraz w USA (o 4,6%PKB) Do tej grupy zaliczają się także państwa OECD o najniższych wydatkach socjalnych – Turcja (12%PKB), Meksyk (7,5 %PKB) i Chile (11,4%PKB).
2. W drugiej grupie, sformowanej z 12 państw wysokorozwiniętych, znalazły się kraje, których wy-datki socjalne w analogicznym okresie wzrosły i przekroczyły 21,3% PKB. Poziom wydatków socjalnych w tej grupie jest bardzo zróżnicowany. Rozciąga się od 21,6% PKB (Luksemburg) do 31% PKB (Francja). Największy wzrost w ramach tej grupy wystąpił w Japonii. Wydatki socjalne wzrosły tam w latach 2000–2017 (brak nowszych danych) aż o 7%PKB. Na drugim biegunie znajduje się Austria, której wydatki socjalne wzrosły o zaledwie 1,3% PKB.
3. W grupie trzeciej znalazły się państwa, które w latach 2000–2019 zmniejszyły wydatki socjalne, w efekcie schodząc poniżej 21,3% PKB. Należy do niej cztery kraje wysokorozwinięte: Australia, Słowenia i Holandia, oraz będące na podobnym do Polski stadium rozwoju Węgry. Krajem grupy trzeciej, który najbardziej zmniejszył wydatki socjalne jest Holandia, gdzie spadły one o 2,9% PKB.
4. Do czwartej grupy należy jeden kraj – Szwecja, która w ostatnim dwudziestoleciu zmniejszyła wydatki socjalne o 1% PKB, ale wciąż wydaje więcej niż Polska.

PODSUMOWANIE

Jak widać, dynamika i poziom wydatków socjalnych w krajach OECD kształtują się bardzo różnie. Na podstawie analiz międzynarodowych można stwierdzić, że Polska przeznacza relatywnie dużo na wydatki socjalne.

Polska przeznacza na wydatki socjalne większą część produktu krajowego brutto niż Węgry, Litwa, Łotwa i Słowacja. W 2019 roku, w następstwie rozszerzenia 500+ na pierwsze dziecko oraz wprowadzenia trzynastej emerytury wyprzedziliśmy dotychczasowego lidera krajów posocjalistycznych – Słowenię.

Nie brak krajów rozwiniętych, które przeznaczają na wydatki socjalne mniejszą część PKB niż Polska. Należą do nich Słowenia, Wielka Brytania, Nowa Zelandia, Czechy, USA, Kanada, Estonia, Słowacja, Islandia, Australia, Litwa, Łotwa, Izrael, Holandia, Szwajcaria, Irlandia, Kolumbia, Kostaryka, Korea Południowa, Turcja, Chile i Meksyk.

Jan Kożuchowski
Asystent Przewodniczącego Rady , ekonomista