Komisja Europejska a swoboda przepływu osób w UE

Przeczytaj także: Więcej pracy w Europie

Obywatele UE, którzy mieszkają legalnie w innym państwie członkowskim, muszą być traktowani na równi z obywatelami tego państwa. Dzięki zasadzie równego traktowania są oni zatem zasadniczo uprawnieni do świadczeń, a także do korzystania z przywilejów socjalnych i podatkowych – w tym pomocy społecznej – na takich samych zasadach, jak obywatele kraju przyjmującego.
Prawo UE przewiduje jednak środki zabezpieczające w zakresie dostępu do pomocy społecznej dla nieaktywnych zawodowo mobilnych obywateli UE, aby uniknąć nadmiernego obciążenia finansowego przyjmujących państw członkowskich.

• Pierwsze trzy miesiące: W ciągu pierwszych trzech miesięcy pobytu obywateli UE nieaktywnych zawodowo przyjmujące państwo członkowskie nie jest zobowiązane przez prawo UE do udzielania im pomocy społecznej.
• Od trzech miesięcy do pięciu lat pobytu: W praktyce nieaktywni zawodowo obywatele UE mają niewielkie szanse na prawo do świadczeń z pomocy społecznej, ponieważ wcześniej, aby uzyskać prawo stałego pobytu, muszą wykazać władzom krajowym, że mają wystarczające środki na własne utrzymanie (zob. powyżej).

Jeżeli wystąpią o świadczenia z pomocy społecznej, np. w wyniku późniejszego pogorszenia ich sytuacji ekonomicznej, ich wniosek musi zostać rozpatrzony w świetle prawa do równego traktowania. Również w tym przypadku prawo UE przewiduje jednak zabezpieczenia.

Po pierwsze w pewnych określonych przypadkach wniosek o świadczenia z pomocy społecznej może wzbudzić uzasadnione podejrzenie organów krajowych, że dana osoba stała się nieuzasadnionym ciężarem dla systemu pomocy społecznej.

Ponadto dane państwo członkowskie może uzależnić przyznanie świadczeń z pomocy społecznej lub specjalnych świadczeń nieskładkowych (czyli świadczeń obejmujących jednocześnie elementy zabezpieczenia społecznego i pomocy społecznej, objętych rozporządzeniem 883/2004) od spełnienia przez obywatela wymogów obowiązujących dla uzyskania prawa pobytu na okres dłuższy niż trzy miesiące. Państwo członkowskie nie może jednak automatycznie odmówić przyznania wspomnianych świadczeń nieaktywnym zawodowo obywatelom UE; nie może też automatycznie uznać, że osoby takie nie posiadają wystarczających zasobów, a więc nie mają prawa pobytu.

Władze krajowe powinny ocenić indywidualną sytuację, biorąc pod uwagę różne czynniki (kwoty, czas trwania, przejściowy charakter trudności, ogólną skalę obciążenia krajowego systemu pomocy społecznej).

Jeśli na podstawie takiej indywidualnej oceny odpowiednie organy dojdą do wniosku, że dana osoba stała się nieuzasadnionym ciężarem, mogą anulować jej prawo pobytu.

Po pięciu latach: Obywatele UE, którzy uzyskali prawo stałego pobytu, są uprawnieni do pomocy społecznej na takich samych zasadach, jak obywatele przyjmującego państwa członkowskiego. Prawo UE nie przewiduje odstępstw od tej zasady.

Komu przysługują świadczenia z zabezpieczenia społecznego?

Typowe świadczenia z zabezpieczenia społecznego obejmują emerytury, renty rodzinne, renty inwalidzkie, świadczenia chorobowe, zasiłki z tytułu urodzenia się dziecka, świadczenia dla bezrobotnych, świadczenia rodzinne i opiekę zdrowotną.
Państwa członkowskie ustalają własne przepisy w zakresie zabezpieczenia społecznego według własnych potrzeb. UE koordynuje takie przepisy (rozporządzenia (WE) nr 883/2004 oraz 987/2009) jedynie w zakresie, w jakim jest to konieczne dla zagwarantowania, że obywatele UE nie utracą swoich praw do zabezpieczenia społecznego w trakcie przemieszczania się na terenie UE.
Oznacza to, że prawo kraju przyjmującego określa, które świadczenia są udzielane, na jakich warunkach są przyznawane (np. z uwzględnieniem przepracowanego okresu), przez jaki okres i w jakiej wysokości. Przysługujące świadczenia różnią się zatem w zależności od państwa członkowskiego.

(Rozporządzenie (WE) nr 883/2004) gwarantuje jedynie, że mobilni obywatele UE są objęci zabezpieczeniem społecznym po przeprowadzce, przede wszystkim dzięki określeniu, które państwo członkowskie jest odpowiedzialne za objęcie tych osób zabezpieczeniem społecznym.