Inwestycje w Polsce - szanse i zagrożenia

Przeczytaj także: Polska gospodarka rośnie, ale w 2019 r. może zwolnić

Opracowany przez ZPP raport „Inwestycje w Polsce, szanse i zagrożenia” podkreśla, że pomimo niewątpliwie dobrych wyników gospodarczych, stopa inwestycji w naszym kraju znacznie odbiega nie tylko od średniej unijnej, ale również od tego, co w tym zakresie osiągają inne państwa Europy Środkowo-Wschodniej. Jest to o tyle istotne, że w odniesieniu do innych elementów składowych wzrostu PKB naszej gospodarce udaje się nie tylko dorównywać, ale wręcz prześcigać konkurencję.

Niestety nie pod względem inwestycji jako procentu PKB. Pod tym względem znajdujemy się na szarym końcu europejskiej stawki, a wyprzedzają nas pod tym względem chociażby Bułgaria, Litwa, czy Łotwa.

- Stopa inwestycji jest kluczowa z perspektywy długofalowego wzrostu gospodarczego – twierdzi Cezary Kaźmierczak, prezes Związku Przedsiębiorców i Pracodawców. - Dlatego też wszyscy niepokoiliśmy się, gdy w roku 2016 doszło do swoistego załamania i z kwartału na kwartał inwestowano coraz mniej. Na szczęście, po przejściowym 2017, w roku 2018 można było zaobserwować faktyczne odbicie, czego skutkiem było zaskakująco wysokie, nawet dla optymistów, tempo wzrostu gospodarczego.

Jak wynika z analiz przeprowadzonych przez ekspertów ZPP, mimo pozytywnych wyników w 2018 roku, struktura inwestycji wciąż pozostawia wiele do życzenia. Jak się okazuje, przyspieszenie inwestycyjne dotyczy przede wszystkim samorządów i dużych przedsiębiorstw publicznych. Wystarczy wspomnieć choćby o programie inwestycji w petrochemię, przeprowadzanym przez PKN Orlen, którego wartość szacowana jest na ponad 8 mld złotych. Dla samorządów zaś, zachętę do inwestowania stanowiły październikowe wybory.

- Dużym problemem jest fakt, że wciąż niewystarczająco dużo inwestujemy w innowacje. Nakłady na wartości niematerialne i prawne były w pierwszym półroczu 2018 roku o połowę niższe, niż w analogicznym okresie roku poprzedniego – mówi Katarzyna Włodarczyk-Niemyjska, dyrektor Departamentu Prawa i Legislacji ZPP. – Obserwujemy ponadto, że sektor MSP, mimo że należy do niego przytłaczająca większość firm w Polsce, odpowiada jedynie za 28,5% wartości nakładów na środki trwałe. Wynika to stąd, że bariery inwestycyjne są dla tych przedsiębiorców dużo bardziej dotkliwe, niż dla dużych podmiotów.

Eksperci ZPP wyszczególnili na łamach opracowania kilka podstawowych przeszkód dla inwestorów. Odpowiadają one problemom niejednokrotnie już opisywanym w raportach i badaniach związku – chodzi bowiem zarówno o rosnące koszty zatrudnienia, jak i brak rąk do pracy, niestabilne otoczenie prawno-regulacyjne, czy też niepewne perspektywy wzrostu gospodarczego spowodowane dużym uzależnieniem polskiej gospodarki od gospodarek naszych największych partnerów handlowych. Wymienione bariery znajdują swoje odzwierciedlenie w statystykach dotyczących inwestycji ponoszonych przez określone grupy firm. Ponad 71% polskich inwestycji to inwestycje dokonane przez duże przedsiębiorstwa, podczas gdy małe podmioty odpowiadają za niewiele ponad 7,5%. Jest to zrozumiałe, ponieważ mniejsze firmy dużo dotkliwiej odczuwają choćby wspomnianą niepewność prawną – nie dysponują one bowiem ani wyspecjalizowanymi działami prawnymi, ani zasobami, by móc korzystać z usług profesjonalnych kancelarii. Zgodnie z wypowiedzią Dyrektor Departamentu Prawa i Legislacji ZPP Katarzyny Niemyjskiej, martwić może także niewielki wolumen nakładów na wartości niematerialne i prawne – w I półroczu 2018 roku wyniósł on 3,2 mld zł i był aż o połowę niższy, niż w analogicznym okresie roku poprzedniego.

- Z pewnością struktura polskich inwestycji jest problematyczna i należy zastanowić się, co trzeba zrobić, by ją poprawić i zwiększyć poziom nakładów ponoszonych przez podmioty inne, niż duże państwowe firmy – stwierdził Jakub Bińkowski, sekretarz Departamentu Prawa i Legislacji Związku. – Wydaje się, że w tym zakresie rekomendacje pozostają niezmienne i skupiają się wokół kilku kluczowych zmian w systemie podatkowym, a także w obszarze jakości legislacji i regulacji rynku pracy.

CO PRZESZKADZA FIRMOM?
NIEPEWNE OTOCZENIE PRAWNE

To argument regularnie podnoszony przez przedsiębiorców, wyraźnie obecny we wszystkich badaniach przeprowadzanych od 2016 roku, kiedy nastąpiło załamanie inwestycji. Otoczenie
prawne należy rozumieć szeroko, zarówno w kontekście przepisów prawnych dotyczących działalności gospodarczej (od przepisów sanitarnych po budowlane), jaki i podatkowych.
Niestabilność prawna bywa bardziej dotkliwa niż rynkowa, gdyż trudniej z nią walczyć. Trudno nazwać rozwiązaniem proinwestycyjnym wprowadzenie split-payment, które co do zasady jest posunięciem słusznym (pozwala uszczelnić system podatkowy, wyrównuje szanse rynkowe, ponieważ ogranicza możliwości oferowania usług bez płacenia VAT), jednak pozbawia biznes gotówki, którym mogła przez jakiś czas obracać, przeznaczając go np. na inwestycje.

ROSNĄCE KOSZTY ZATRUDNIENIA

To jedna z podstawowych barier inwestycyjnych. Wydawało się, że sytuacja będzie się stopniowo normalizowała, jednak dane GUS z rynku pracy pokazują, że wcale tak nie jest. Nominalna dynamika wynagrodzeń w sektorze przedsiębiorstw zatrudniających powyżej dziewięciu osób wzrosła w listopadzie do 7,7 proc. w relacji rok do roku z 7,6 proc., wyraźnie
ponad rynkowy konsensus, wynoszący 7,2 proc. (w ujęciu realnym wynagrodzenia wzrosły o 6,3 proc. z 5,7 proc. w październiku). Być może wynika to jedynie z efektów niskiej bazy dla wynagrodzeń w górnictwie w 2017 roku, byłaby to więc kwestia przejściowa, jednak na razie nie można tego przesądzać. Dynamika wzrostu zatrudnienia słabnie, płace rosną, co może świadczyć o tym, że sytuacja na rynku pracy – z punktu widzenia pracodawców – nadal jest trudna. Spadła dynamika pracowników przybywających ze Wschodu, do tego coraz bardziej realne jest zagrożenie, że znaczna część pracujących w Polsce Ukraińców będzie wyjeżdżać na Zachód, przede wszystkim do Niemiec, gdzie modyfikacja przepisów ułatwia ich zatrudnianie.

BRAK PRACOWNIKÓW I WYSOKIE CENY SUROWCÓW I MATERIAŁÓW BUDOWLANYCH

Brak pracowników i wysokie ceny surowców i materiałów budowlanych, co mocno daje się we znaki sektorowi budowlanemu (według badania Spectis, po trzecim kwartale 2018 roku rentowność 22 grup budowlanych notowanych na GPW jest ujemna, drugi kwartał z rzędu maleje zyskowność firm deweloperskich, stabilnie prezentują się natomiast wyniki finansowe producentów i dostawców materiałów budowlanych i sprzętu budowlanego). Inwestycje mieszkaniowe miały poważny udział we wzroście inwestycji ogółem w III kwartale. Inwestycje budowlane są w znacznym stopniu odpowiedzialne za inwestycje publiczne, więc ich ograniczenie oznacza również spowolnienie inwestycji ogółem. Tymczasem właśnie w tej branży wzrost kosztów w pierwszym półroczu był największy: w porównaniu do pierwszego półrocza 2017 wynagrodzenia zwiększyły się o 11,3 proc., usługi obce - o 13,2 proc., a koszty materiałów skoczyły aż o 20,5 proc.

NIEPEWNE PERSPEKTYWY WZROSTU GOSPODARCZEGO I JEGO OCZEKIWANE SPOWOLNIENIE W POLSCE

Niepewne perspektywy wzrostu gospodarczego i oczekiwane jego spowolnienie w Polsce, a także u naszych największych partnerów handlowych, przede wszystkim Niemiec. W przypadku popytu wewnętrznego, dane za III kwartał (spowolnienie tempa wzrostu konsumpcji do 4,5 proc. w relacji rok do roku) nie oznaczają zmiany trendu, a co najwyżej łagodne zmniejszenie wydatków, być może w kierunku większego położenia nacisku na oszczędności. Popyt w Niemczech, do którego trafia zdecydowana większość naszego eksportu, w dużym stopniu będzie uzależniony od tego, czy Stany Zjednoczone nałożą wysokie cło na niemieckie samochody. Jeżeli tak się stanie, wzrost gospodarczy u naszego zachodniego sąsiada obniży się. Wyniki badań koniunktury (PMI) wskazują na spadek nowych zamówień zagranicznych, co może zapowiadać zmniejszenie dynamiki
produkcji w firmach nastawionych na działalność eksportową.

WZROST POZAPŁACOWYCH KOSZTÓW PRACY

Nawet jeżeli presja płacowa będzie malała, w Polsce wzrosną pozapłacowe koszty pracy (już teraz należą one do jednych z najwyższych w Europie), m.in. w związku z wprowadzeniem Pracowniczych Planów Kapitałowych (PPK). Do składki PPK pracodawcy są zobligowani dołożyć minimum 1,5 proc. pensji pracownika. Niezależnie więc od wzrostu płacy minimalnej – koszty pracy wzrosną co najmniej o obowiązkowe 1,5 proc. w związku z PPK. Koszty podniesie też podwyższenie stawki minimalnej.

BRAK WYKWALIFIKOWANYCH PRACOWNIKÓW

Jest poważnym utrudnieniem dla inwestycji w każdej branży.

PRZEKONANIE WŁAŚCICIELI, ŻE INWESTYCJE SĄ NIEPOTRZEBNE

Nie wszystkie przeszkody związane z inwestycjami znajdują się na zewnątrz firm. Część ma źródło wewnątrz przedsiębiorstw, jest wynikiem przekonania właścicieli i zarządzających firmami, według których inwestycje są niepotrzebne, bo kondycja, perspektywy rozwoju i działalność firmy spełnia rynkowe wymagania. Odsetek przedsiębiorców oceniających w ten sposób zaawansowanie technologiczne swoich firm jest wysoki, a co ciekawe, nie zmieniła się od dekady. Według Szybkiego monitoringu NBP z lipca 2018, większość przedsiębiorców twierdzi, że majątek produkcyjny pozostający w dyspozycji firmy jest nowoczesny, choć nie reprezentuje on poziomu światowego (58 proc. wskazań́, przy czym tylko 16,4 proc. firm ocenia majątek jako nowoczesny na poziomie światowym). Tylko 2,6 proc. przedsiębiorstw uważa, że dysponuje majątkiem przestarzałym. Według NBP, liderami nowoczesności są̨ przedsiębiorstwa zagraniczne, działające w ramach globalnych łańcuchów wartości, uczestniczące w handlu międzynarodowym. Natomiast relatywnie mniej nowoczesny majątek, zwłaszcza uwzględniając standardy światowe, mają mniejsze, nie wychodzące poza rynek lokalny i głównie krajowe przedsiębiorstwa.

R E K O M E N D A C J E

• Przyjęcie i wdrożenie strategii dla rynku kapitałowego, uwzględniające dotychczasowe ryzyka związane z wiarygodnością wycen, interwencjonizmem państwa, brakiem zainteresowania międzynarodowych koncernów i średniego biznesu.
• Pilne przywrócenie zaufania do rynków finansowych, wspierających przedsiębiorstwa poszukujące kapitałów na rozwój i inwestycje. Zaufanie, zwłaszcza do rynku obligacji korporacyjnych, zostało naruszone po aferze Get Back. Jej efektem był m.in. spadek wartości obrotów papierami dłużnymi, spadek liczby emitentów oraz liczby zawieranych transakcji sesyjnych.
• Stworzenie nowych instrumentów umożliwiających pozyskiwanie kapitału na Giełdzie Papierów Wartościowych, np. poprzez rozwijanie koncepcji rynku prywatnego (Private Market).
• Przyśpieszenie inwestycji infrastrukturalnych ułatwiających przemieszczanie się ludności, z uwzględnieniem województw północnych i wschodnich.
• Lepsze wykorzystanie możliwości, jakie dają nowe przepisy o specjalnych strefach ekonomicznych na teren całego kraju, np. możliwość́ korzystania z ulg podatkowych przy realizacji nowych inwestycji podnoszących innowacyjność́ i konkurencyjność́ gospodarki.
• Systemowa strategia energetyczna z uwzględnieniem i gwarancjami dla inwestorów. Zarówno korzystających z energii, jak i zainteresowanych inwestycjami w Polsce.