Dzieci w Polsce w 2008 r.

Przeczytaj także: Coraz mniej dzieci w Europie

Wynikiem przeobrażeń demograficznych z lat 90-tych jest między innymi przesunięcie najwyższej płodności kobiet z grupy wieku 20-24 lata do grupy 25-29 lat, a także znaczący wzrost płodności w grupie wieku 30-34 lata, który – w znacznej mierze – jest skutkiem realizacji urodzeń „wcześniej odłożonych”. Jest to efekt wyboru, jakiego dokonują ludzie młodzi decydując się najpierw na osiągnięcie określonego poziomu wykształcenia oraz stabilizacji ekonomicznej, a dopiero potem na założenie rodziny oraz jej powiększanie.

W odniesieniu do krajów europejskich tylko w trzech krajach (Słowacja, Ukraina i Białoruś) współczynnik dzietności był niższy niż w Polsce (dane dotyczą 2006 r.).

Konsekwencją zmiany zachowań prorodzinnych jest podwyższenie zarówno średniego wieku matki, który w 2008 r. wynosił ponad 28 lat (wobec ok. 26 lat w połowie lat 90-tych), jak i średniego wieku matki w momencie urodzenia pierwszego dziecka – prawie 26 lat w 2008 r. (ok. 23 lat w latach 90-tych). Zmieniła się także struktura poziomu wykształcenia matek; w stosunku do początku lat 90-tych ponad pięciokrotnie wzrósł odsetek matek z wykształceniem wyższym (z 6% do ok. 34%), natomiast istotnie zmniejszył się odsetek kobiet z wykształceniem podstawowym i bez wykształcenia (z 18% do ok. 7%).

Na dzietność kobiet w istotnym stopniu wpływa liczba zawieranych związków małżeńskich. Zdecydowana większość dzieci rodzi się w rodzinach tworzonych przez prawnie zawarte związki małżeńskie (w 2008 r. - ponad 80%), przy czym prawie połowa dzieci rodzi się w okresie pierwszych trzech lat trwania małżeństwa rodziców.

Obserwowany od 2002 roku wzrost liczby zawieranych małżeństw każe oczekiwać dalszego wzrostu liczby urodzeń, jednocześnie od kilkunastu lat systematycznie rośnie odsetek urodzeń pozamałżeńskich. Na początku lat 90-tych ze związków pozamałżeńskich rodziło się ok. 6-7% dzieci, zaś w ostatnich latach 17-20%. Odsetek ten jest zdecydowanie wyższy w miastach - w 2008 r. wynosił ponad 22%, na wsi – ponad 15%. Jednocześnie w przypadku prawie 20% małżeńskich – związek rodziców dziecka trwał mniej niż 9 miesięcy. Niemniej wskaźnik urodzeń pozamałżeńskich dla Polski jest znacznie niższy w porównaniu z innymi krajami europejskimi. W krajach skandynawskich oraz we Francji, Estonii i Bułgarii przekracza on 50%, a w Islandii 60%, natomiast w Grecji tylko 6% dzieci rodzi się poza małżeństwem.

Rosnący współczynnik dzietności pozamałżeńskiej może oznaczać, że zwiększa się liczba rodzin tworzonych przez związki partnerskie lub wzrasta liczba matek samotnie wychowujących dzieci, tj. tworzących rodziny niepełne.

Wyniki ostatniego spisu powszechnego wykazały, że w 2002 r. w Polsce istniało 10458 tys. rodzin, w tym 6079 tys. to rodziny z dziećmi (w wieku do 24 lat pozostającymi na utrzymaniu). Wśród rodzin z dziećmi zdecydowanie dominują małżeństwa; ich udział w 2002 r. wynosił prawie 80%, samotne matki stanowiły prawie 17% wszystkich rodzin z dziećmi, a samotni ojcowie – niespełna 2%, kolejne prawie 2% to dzieci rodziców tworzących małżeństwa nieformalne, tzw. związki partnerskie (w 2002 roku związków partnerskich było ok. 200 tys. i połowa z nich posiadała dzieci na utrzymaniu).

Dzieci rozwiedzionych małżeństw

W wyniku rozwodów rodziców co roku około 50-60 tys. nieletnich dzieci (w wieku poniżej 18 lat) pozostaje poza pełną rodziną. Przez kilkanaście lat (od 1990 r.) liczba rozwodów kształtowała się na poziomie 40-45 tys.; w latach 2004-2006 odnotowano jej gwałtowny wzrost do 72 tys. W 2008 r. rozwiodło się ok. 65 tys. par małżeńskich, tj. na 1000 istniejących małżeństw ponad 7 zostało rozwiązanych na drodze sądowej, podczas gdy na początku lat 90-tych było ich niespełna 5. W miastach intensywność rozwodów jest prawie trzykrotnie wyższa niż na wsi.

Wśród rozwiedzionych w 2008 r. małżeństw ok. 60% wychowywało ponad 57 tys. dzieci, przeciętnie na 10 rozwodów małżeństw z dziećmi przypadało 15 dzieci. Najczęściej (56% przypadków) sąd przyznaje opiekę nad dziećmi wyłącznie matce, wyłącznie ojcu jedynie w niespełna 4% przypadków, a 38% rozwiedzionych małżeństw wychowuje dzieci wspólnie. Rozwiedzeni małżonkowie przeżywają ze sobą - średnio - ok. 14 lat (staż małżeński nieznacznie się wydłuża), stąd też wiek ponad połowy dzieci pozostających z rozwiedzionych małżeństw to 7-15 lat (dzieci w wieku 0-6 lat stanowią ok. 38%).

Umieralność dzieci i młodzieży

Miarami, które w najbardziej rzetelny i obiektywny sposób dostarczają informacji na temat stanu zdrowia dzieci są współczynniki umieralności, w tym najczęściej używany do porównań międzynarodowych współczynnik umieralności niemowląt w przeliczeniu na urodzenia żywe. Jedną z cech postępu cywilizacyjnego danego kraju w dziedzinie zdrowotności jest spadek umieralności niemowląt, ale także szybki spadek umieralności dzieci w wieku poniżej 5 lat.

W Polsce z roku na rok obserwuje się obniżanie się liczby zgonów niemowląt. Pozytywny, obserwowany nieprzerwanie trend malejącej umieralności niemowląt potwierdza współczynnik wyrażający liczbę zgonów niemowląt na 1000 urodzeń żywych, który w 2008 r. wyniósł 5,6‰, dla porównania w 1990 r. wynosił 19,3‰, a w 2000 r. – 8,1‰.