Jak kształtują się rekordy na polskim rynku sztuki?

Przeczytaj także: Polski rynek sztuki z rekordowymi wzrostami

Ceny na rynku sztuki

Na samym wstępie warto zarysować podstawowe czynniki, które kształtują zarówno rekordy, jak i wszystkie ceny na rynku sztuki. Możemy uznać je za wskaźniki uniwersalne, więc choć niniejszy tekst dedykowany jest polskiemu sektorowi, to analogiczne mechanizmy działają na całym świecie. Zacznijmy od historii obiektu, a więc jego proweniencji (informacje dotyczące poprzednich właścicieli) i ilości wystaw – ich prestiżu, charakteru, częstotliwości. Dodać do tego można również obecność w publikacjach książkowych, albumach na temat sztuki czy katalogach. Kolejnymi czynnikami, które zwiększają wartość aukcyjną dzieła są: jakość techniczna, unikalność i rozpoznawalna wyrazistość stylu danego artysty. Oczywiście nie powinniśmy zapominać o pozycji twórcy na rynku oraz dotychczasowej podaży prac. Cena może wzrosnąć również, gdy mamy do czynienia z dziełem o zaginionym statusie, odnalezionym po latach. W takim przypadku istotne jest potwierdzenie autentyczności obiektu i zbadanie jego proweniencji.

Unikalne obiekty

Dzieła sztuki, które osiągają rekordy cenowe charakteryzują się tym, że są absolutnie unikalne. Co to oznacza w praktyce? Ich podaż jest znikoma, a im mniejsza ilość obiektów danego artysty na rynku, tym większe zainteresowanie kolekcjonerów. Wskazana prawidłowość sprawia, że dysproporcje między sztuką z najwyżej półki cenowej, a sztuką nieco tańszą, bardziej dostępną, są i będą coraz większe. Na rynku bowiem cena nie gra decydującej roli – najważniejsza jest jakość dzieła sztuki. Z tego względu na jednej aukcji pada kilkanaście mln złotych za jeden obiekt, na drugiej – kilkanaście tys. złotych za prace mniej uznanego artysty. Najbliższe lata będą czasem pogłębiania się dysproporcji. Abakanowicz, Wróblewski, Fangor czy Winiarski… to twórcy, których dobre obrazy/rzeźby pojawiają się na rynku ekstremalnie rzadko. Obiektów najbardziej docenianych jest coraz mniej, natomiast kupujących i kapitału przybywa. W kontekście inwestowania w dzieła sztuki warto zwrócić uwagę na prace droższe, jednak bardziej unikalne.

Przełom na polskim rynku sztuki

Ostatnie lata to czas silnych przetasowań na rynku sztuki. Aktualnie dominuje przede wszystkim sztuka ostatnich kilku dekad kosztem sztuki przedwojennej, która jeszcze 10-15 lat temu święciła triumfy. Młode pokolenie kolekcjonerów poszukuje dzieł tożsamych z czasami ich dorastania, doświadczeniami i emocjami. Ponadto bardzo szybko zmienia się poczucie estetyki, coraz bardziej liczy się sztuka komunikatywna wizualnie, kosmopolityczna, nieobarczona narodową historią i romantycznością, W skrócie na znaczeniu będzie zyskiwać malarstwo współczesne.

Aktualnie trwa najgorętszy okres aukcyjny nie tylko na polskim, ale i na światowym rynku sztuki. To właśnie jesienią i zimą padają największe rekordy. Oferty domów aukcyjnych przygotowywane są przez wiele miesięcy i stanowią prawdziwy pokaz sił poszczególnych podmiotów. Nie da się ukryć, że tego typu polityka biznesowa wpływa na kreowanie rekordów, ale trzeba pamiętać, że równie ważna jest gotowość i entuzjazm kolekcjonerów do dokonywania zakupów oraz brania udziału w licytacjach. W ciągu ostatnich dwóch lat nastąpił bardzo gwałtowny rozwój rynku sztuki, który obfituje w spektakularne i zaskakujące wyniki. Wszystko wskazuje na to, że ta tendencja utrzyma się w przyszłym roku. Napływ kapitału na rynek wzrośnie ze względu na czynniki takie jak niestabilna sytuacja gospodarcza kraju, bardzo wysoka inflacja i poszukiwanie przez ludzi alternatywnych sposobów na zainwestowanie pieniędzy.

Wynik aukcji a działania marketingowe

Odpowiednia promocja aukcji znacząco wpływa na wyniki finansowe. Na rynku sztuki – tak jak na każdym innym rynku – mamy do czynienia z produktem i jego reklamą. Warto zwrócić uwagę na drukowane katalogi aukcyjne, na ich formułę, jak również na sposób komunikowania danej aukcji w Internecie i mediach społecznościowych. Na rynku sztuki sprawnie działają mechanizmy marketingowe i warto uzyskać odpowiednie rozeznanie w branży. Jako odbiorcy powinniśmy zdobywać informacje się na temat rynku, aby móc selektywnie i samodzielnie podchodzić do kreowanego przekazu medialnego. W takiej sytuacji wszyscy doradcy do spraw sztuki są zgodni: powinniśmy kupować sztukę, która nam się podoba.

Międzynarodowa rozpoznawalność polskich artystów a wyniki sprzedaży

Wyniki polskich artystów na zagranicznych aukcjach dzieł sztuki zawsze przekładają się na wysokość cen na rodzimym rynku. Jest coś specyficznego w myśleniu o sztuce w Polsce – istnieje przekonanie, że polski twórca dostrzeżony na zachodzie jest o wiele bardziej interesujący. Wynika to z kilku względów. Po pierwsze – zagraniczny rynek sztuki jest o wiele bardziej opiniotwórczy, głównie ze względu na skalę i wolumen obrotów. Spektakularność pod kątem finansowym zawsze wpływa na wyobraźnię odbiorców. Po drugie – wystawy w najważniejszych światowych instytucjach dodają artyście prestiżu. Dla przykładu – Wojciech Fangor ponad 50 lat temu miał wystawę w Muzeum Guggenheima, o czym wspomina się za każdym razem, kiedy powstaje tekst na jego temat. Co ciekawe, w międzyczasie odbyło się kilkadziesiąt innych, często bardziej interesujących i ważniejszych wydarzeń dla twórczości Fangora.

Zagraniczne obiekty na polskich aukcjach

W marcu 2022 roku wylicytowano „Portret damy” Petera Paula Rubensa, który stał się wówczas najdrożej sprzedanym dziełem sztuki w Polsce. Obraz osiągnął cenę 14,4 mln i był pierwszą pracą flamandzkiego mistrza, która pojawiła się na polskim rynku. Czy w przyszłości możemy liczyć na więcej obiektów autorstwa zagranicznych artystów na rodzimych aukcjach? Tak. Głównym powodem tego typu praktyk są potrzeby kolekcjonerów, którzy poszczycić się mogą kompletnymi zbiorami i teraz poszukują zagranicznych artystów, by wzbogacić swoje kolekcje. Nadchodzi moment, w którym muszą zadać sobie pytanie – „kto jeszcze?”. Trzeba było 30 lat – tyle mniej więcej zajmuje stworzenie pełnej kolekcji od podstaw – na wykształcenie się grupy kolekcjonerów, którzy są w posiadaniu praktycznie wszystkich najważniejszych nazwisk w naszym kraju. Przez co artyści niewystępujący pospolicie na polskim rynku stają się dla nich przedmiotem pożądania.

Roman Kaczkowski, specjalista rynku sztuki, twórca