Decyzje inwestycyjne: przykłady błędów

Przeczytaj także: Relacje inwestorskie: zarządzanie poprzez raportowanie o kapitale intelektualnym

W jednym z badań poproszono respondentów o oszacowanie w pamięci wartości istniejącego indeksu w przypadku gdyby 10 lat wcześniej zmieniono zasady jego konstrukcji z nie uwzględniającego dywidend na uwzględniający dywidendy, podano przy tym średnie poziomy dywidend w poszczególnych latach. Następnie badani dostali wybór, mogli podać wartość jaką oszacowali i w przypadku uzyskania wyniku z tolerancją 10% błędu dostać nagrodę lub wybrać 50% szansę dostania nagrody bez podawania wyniku. Większość badanych wybrała podanie wyniku wierząc, iż wynik ich szacunku daje im większą szansę sukcesu niż 50%, w rzeczywistości większość badanych dokonała błędnego szacunku, co ważne nawet w grupie która uprzednio otrzymała informację iż większość badanych popełnia błąd w szacowaniu wartości nadal dominowała tendencja do podawania własnego szacunku i odrzucania 50% szansy sukcesu.

Ze zjawiskiem nadmiernej pewności siebie wiąże się zjawisko złudzenia kontroli, jest to przeświadczenie jednostki, że szansa osiągnięcia przez nią sukcesu jest niewspółmierna w stosunku do rzeczywistego prawdopodobieństwa. Iluzja kontroli dodatkowo jest wzmacniana poprzez wybór, kiedy to inwestor dokonujący samodzielnego wyboru akcji utwierdza się w przekonaniu, że posiada większy wpływ na bieg wydarzeń. Złudzenie kontroli ponadto odczuwamy tym silniej im bardziej znajomy wydaje nam się problem. Także jeśli jakakolwiek decyzja inwestycyjna potwierdzona zostaje kilkoma z rzędu pozytywnymi wynikami to inwestujący czuje kontrolę nad sytuacją. Dodatkowo im więcej informacji jest dostarczanych inwestującym (nawet o małym stopniu istotności) tym bardziej wzrasta szansa na pojawienie się złudzenia kontroli.

Popularnym zjawiskiem jakie możemy zaobserwować u inwestorów jest także efekt myślenia wstecznego, czyli wiedziałem, że to się zdarzy… Cechą charakterystyczną rynku finansowego jest jego nieprzewidywalność, bardzo trudno jest bowiem poprawnie i szczegółowo przewidywać przyszłe ruchy giełdowe oraz zdarzenia sprzeczne z panującym trendem. Niemniej jednak, po zaistnieniu nawet mało prawdopodobnego zdarzenia inwestorzy twierdzą, że można było, a nawet powinno się je przewidzieć mimo, iż wcześniej prezentowali poglądy wskazujące iż nie spodziewali się wystąpienia podobnych zdarzeń.

Bardzo często również gracze wykonujący mentalnie symulacje transakcji (wyobrażający sobie, że dokonali zakupu i czekają na odpowiedni moment sprzedaży) ulegają podobnemu zjawisku zniekształcającemu. Bez prowadzenia zapisków odnośnie warunków dokonania wirtualnej transakcji zakupu inwestorzy Ci wykazują często skłonność do modyfikowania wcześniejszych decyzji twierdząc, że kupili akcje w dużo lepszym momencie niż było to w rzeczywistości. Tym samym również wpadają w pułapkę myślenia wstecznego.

Interesującym zjawiskiem jest także pułapka dostępności. Wyróżnić tutaj możemy dostępność opartą na doświadczeniu i związaną z pamięcią lub z wyobraźnią. Dostępność oparta na doświadczeniu zakłada, że ludzie wykazują większe zaufanie do tego czego wcześniej doświadczyli, widzieli lub słyszeli na dany temat. Nie zwracają przy tym uwagi na reprezentatywność próby jakiej zjawisko dane dotyczyło lub kontekst czasowy lub ekonomiczny. Gdyby zapytać zatem inwestora giełdowego jaki procent osób prywatnych posiada akcje lub bezrobotnego jaki procent osób pobiera zasiłek, to z pewnością obie wartości byłyby mocno zawyżone.

Dostępność bazująca na pamięci zależy od łatwości z jaką zapamiętane rzeczy mogą być przywołane w konkretnym momencie. Przeprowadzono doświadczenie, w którym utworzono listę spółek znanych i mniej znanych, między które rozdzielono równą liczbę strat i zysków. Następnie odczytywano kolejno nazwy danych spółek wraz z informacją czy przynoszą zyski, czy straty. Za pierwszym razem przypisywano większą ilość zysków niż strat spółkom bardziej znanym, za drugim razem spółkom mniej znanym. Następnie badanych inwestorów zapytano ile wynosiła całkowita ilość spółek przynoszących zyski w pierwszym i drugim przypadku. Badani stwierdzili, że w pierwszym przypadku większość spółek z listy jest zyskowna, w drugim że większość przynosi straty. Świadczy to o tym, że uczestnicy badania wyraźniej zapamiętywali wyniki finansowe znanych im spółek i marginalizowali dane dotyczące podmiotów których nie znali, co przekładało się na ich ostateczne wrażenie.

Powyższe przykładowe efekty wpływające na podejmowanie nieracjonalnych lub nie w pełni racjonalnych decyzji są jedynie zobrazowaniem procesów i czynników jakie sprawiają, że inwestorzy kierując się przesłankami emocjonalnymi podejmują nietrafne decyzje. Pokazują one jednak, że proces inwestycyjny wykracza poza sztywne ramy analizy finansowej i obejmuje szereg innych płaszczyzn, które w zależności od panujących warunków mogą okazać się bardziej lub mniej istotne dla wyniku dokonywanych inwestycji.