Perła w kokonie

Chińszczyzna w Milanówku

Jeszcze w latach 70. XX wieku milanowskie zakłady produkowały znaczną część galanterii z jedwabiu naturalnego, opartego na krajowym surowcu. Jednak w końcu lat 70. hodowla jedwabników, która stanowiła o wyjątkowości Milanówka w skali kraju, zaczęła podupadać, a dobił ją kryzys w latach 80. Po 1989 r. całkowicie wstrzymano produkcję z krajowego surowca. Zaczęto sprowadzać surowy jedwab z Chin.

O ratowanie degradującego się w oczach dziedzictwa Witaszków nikt po 1989 r., w wolnej Polsce, nie dbał. We wrześniu 1995 r. w Zakładach Jedwabiu Naturalnego w Milanówku ustanowiono ponownie zarząd komisaryczny (po raz pierwszy było to w czasie okupacji hitlerowskiej). Proces prowadził Bankowy Dom Handlowy – likwidator wszedł do fabryki po ponad rocznym trwaniu zarządu komisarycznego. Postanowiono, że cała scheda po Witaczkach – Milanówek oraz majątek Żółwin wraz z klasycystycznym dworkiem zostaną sprzedane. W 1995 r. Zakłady Jedwabiu Naturalnego wstrzymały skup kokonów, co ostatecznie przesądziło o zakończeniu działalności fabryki po 71 latach. Pracowała jedynie malarnia na jedwabiu, ale już na materiale sprowadzanym z Chin. Jeden z dyrektorów fabryki w Milanówku powiedział: „ Na pewno można tutaj produkować i zdobić jedwab, ale po tylu latach degradacji trzeba by wysokich nakładów, aby uratować – wznowić produkcję polskiego jedwabiu z krajowego surowca. Kasa tej fabryki jest pusta, wierzyciele obsiedli niemal wszystko, a wartość zdewastowanego majątku przerosła jego dług. I to dało szansę do wkroczenia syndykowi.”

I tak wieść poszła, że za grosze są do kupienia Zakłady Jedwabiu Naturalnego z atrakcyjnym 10-hektarowym terenem. Pewnym utrudnieniem była sytuacja prawna schedy po rodzeństwu Witaczkach – żyła jeszcze córka Henryka, Beata Nehring. Na nic zdały się jej petycje, prośby i starania – dobijała się do prezydentów RP, do Ministerstwa Skarbu Państwa. Córka Witaczka miała słuszną wątpliwość, czy CDSJ w Milanówku jako placówka naukowo-badawcza, mająca fabrykę, powinna podlegać ustawie nacjonalizacyjnej z 1946 r. Jako jedyna prawowita spadkobierczyni całego dorobku ojca przegrała walkę z władzami tzw. wolnej już Polski. W samej fabryce była, delikatnie mówiąc, traktowana jako persona non grata, szalona artystka, która chciała jeszcze uratować część honoru polskiego jedwabnictwa naturalnego – projektowała wzory (szczególnie tafty), doglądała pracowni malarskiej.

22 lipca 1997 r. cały milanowski majątek Witaczków wykupił jeden człowiek, który założył spółkę Jedwab Polski. Beata Nehring nie mogła się porozumieć w żadnej kwestii z nowym właścicielem zakładów. Pozwalano jej, aczkolwiek bardzo niechętnie, na pobyt jedynie w pracowni – malarni tkanin. Córka Henryka Witaczka zmarła w 2009 r. w poczuciu ogromnej niesprawiedliwości.

Obecnie, w miejscu, w którym powstawały perełki malowane ręcznie przez polskie artystki, w dawnej siedzibie CDSJ w Milanówku, tłucze się akcesoria niby to z polskiego jedwabiu, korzystając bezceremonialnie z 90-letniej tradycji i dorobku prekursora polskiego jedwabnictwa. W celach propagandowych, organizuje się na terenie dawnej CDSJ, Biennale malarstwa na jedwabiu. W jednym z pawilonów, prowizorycznie odbudowanym, podobno ma powstać Muzeum im. Henryka i Stanisławy Witaczków – ale o tym jest cicho od kilku lat. Na terenie zakładu ostało się tylko jedno drzewko morwowe, ostatnia pamiątka po złotych czasach polskiego jedwabiu.

Opracowano na podstawie oryginalnych dokumentów po rodzeństwu Witaczkach, dokumentach Beaty Nehring z domu Witaczek oraz rozmów, jakie prowadziłam z Beatą przez ponad 30 lat.