Emigracja Polaków w latach 2004 - 2009

Przeczytaj także: Emigracja Polaków w latach 2004-2008

Należy podkreślić, że mimo zaobserwowanego spadku, liczba polskich emigrantów w krajach UE w 2009 r. była znacznie większa niż w początkowym okresie naszego członkostwa w UE.

Szacuje się, że około 3/4 czasowych emigrantów z Polski (około 1400 tys.) przebywa za granicą co najmniej 12 miesięcy. Osoby te zaliczane są do emigrantów długookresowych i – razem z osobami, które wyemigrowały na stałe – powinny być uwzględnione w stanach ludności poszczególnych krajów.

Zdecydowana większość polskich emigrantów przebywa za granicą w związku z pracą, aczkolwiek wraz z upływem czasu zwiększa się odsetek osób – członków rodzin polskich emigrantów, pozostających na ich utrzymaniu (małżonkowie, dzieci). Osoby, które wyjechały w okresie od maja 2004 r. do końca 2009 r., w 80-90% przypadków przebywały za granicą podejmując pracę lub jej poszukując.

Jednym z ważnych źródeł informacji o Polakach emigrujących w związku z pracą, są raporty opracowane przez b. Ministerstwo Gospodarki i Pracy oraz Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej4 wykorzystujące dane uzyskane za pośrednictwem polskich placówek dyplomatyczno-konsularnych.

Źródła danych o emigracji Polaków za granicę

Przy szacowaniu emigracji czasowej korzystano z różnych źródeł. Podstawą szacunków były wyniki powszechnego spisu ludności 2002 (w maju 2002 r. przebywało za granicą 786 tys. mieszkańców Polski, z czego ponad 626 tys. przez okres co najmniej 12-tu miesięcy). Do oszacowania liczby emigrantów z Polski przebywających czasowo powyżej 3 miesięcy (do 2006 r. – powyżej 2 miesięcy) za granicą zostały wykorzystane zarówno źródła krajowe jak i zagraniczne.

Wśród źródeł krajowych należy wymienić:

1. Wyniki Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL), które pokazują trend i główne kierunki emigracji. Należy podkreślić, że z wyników badania nie można korzystać wprost, ponieważ nie odzwierciedla ono w pełni skali zjawiska (próba gospodarstw domowych objętych badaniem jest zbyt mała do badania migracji zagranicznych, ponadto badanie BAEL nie obejmuje wszystkich grup migrantów, np.: osób, które wyemigrowały z całymi rodzinami, emigrantów – osób tworzących jednoosobowe gospodarstwa domowe – zamieszkałych samodzielnie itp.). Tym niemniej wyniki tego badania stanowią podstawowe źródło danych o polskich emigrantach, dostarczające jednocześnie informacji o migracjach w związku z pracą;
2. Badanie ludności nieobecnej w związku z wyjazdem na pobyt czasowy za granicę – przeprowadzane przez GUS według stanu z 31 grudnia każdego roku. Badanie obejmuje wyłącznie te osoby, które formalnie – w miejscu swojego zamieszkania lub przebywania – zgłosiły swój wyjazd na pobyt czasowy za granicę. Badania te nie odzwierciedlają skali zjawiska, ale dobrze obrazują trendy i strukturę emigracji według krajów emigracji;
3. Europejskie Badanie Warunków Życia Ludności (EU-SILC), które dostarcza informacji nie tylko o członkach gospodarstw domowych przebywających czasowo za granicą, ale również osobach, które w momencie badania nie są zaliczane do składu gospodarstwa domowego, ale były jego członkami przed wyjazdem za granicę. Podobnie jak w przypadku badania BAEL, z wyników badania nie można korzystać wprost, ze względu na ograniczenia dotyczące głównie wielkości próby i pozostawania poza badaniem tych gospodarstw domowych, których wszyscy członkowie przebywają za granicą;
4. Dane Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej dotyczące podejmowania pracy przez Polaków przebywających w poszczególnych krajach.

Analizując dane z raportów MPiPS należy mieć na uwadze następujące okoliczności:

• dane nie obejmują pracy niezalegalizowanej;
• statystyki dotyczące liczby osób, które w danym okresie otrzymały zezwolenie na pracę lub ją podjęły, nie oznaczają faktycznej i stałej obecności takiej liczby pracowników – znaczna część zatrudnienia Polaków ma charakter sezonowy i krótkookresowy, a opuszczanie rynku pracy nie jest rejestrowane;
• zgodnie z Traktatem Akcesyjnym, po nieprzerwanym 12-miesięcznym legalnym zatrudnieniu w państwie członkowskim utrzymującym rozwiązania przejściowe pracownik – obywatel „nowego” państwa członkowskiego UE uzyskuje stały dostęp do ryku pracy tego państwa (żadne z państw członkowskich nie dysponuje danymi w tym zakresie);
• monitorowanie przepływów migracyjnych jest utrudnione w warunkach swobody przepływu pracowników.

Wśród zagranicznych źródeł danych należy wymienić źródła administracyjne, rejestry i statystyki krajów, do których wyjeżdża najwięcej Polaków.

W szczególności korzystano z:

• statystyk prowadzonych przez urzędy statystyczne innych krajów z uwzględnieniem różnic w metodologii gromadzenia tych danych. Od 2009 r. urzędy statystyczne krajów członkowskich powinny dostarczać do bazy Eurostatu dane zgodnie z metodologią ujętą w Rozporządzeniu Nr 862/2007,
• danych o liczbie osób zarejestrowanych w Worker Registration Scheme (WRS) administrowanym przez Home Office Wielkiej Brytanii,
  Specyfika systemu nie pozwala na dokładne określenie liczby Polaków przebywających w Wielkiej Brytanii ze względu na to, iż z rejestru nie są „zdejmowane” osoby, które zakończyły pracę lub wyjechały z tego kraju. Nie wiadomo też, ile osób nie dopełnia obowiązku rejestracji. Dlatego też dane z WRS pozwalają jedynie na wskazanie tendencji w zatrudnieniu pracowników z nowych państw członkowskich;
• danych o liczbie osób posiadających numer ubezpieczenia (National Insurance Number) w Wielkiej Brytanii – z raportów DWP (Departament for Work and Pension),
• informacji o liczbie wydanych numerów PPS (Personal Public Service Number) w Irlandii,
• rejestrów cudzoziemców, którzy uzyskali prawo pobytu w danym kraju.

Wobec bardzo różnorodnych źródeł danych – zarówno administracyjnych jak i statystycznych – dostarczających bardzo różnych informacji, ustalenie rzeczywistych rozmiarów migracji Polaków jest niezwykle trudne. W poszczególnych krajach istnieje wiele systemów ewidencjonowania przepływów migracyjnych, przy czym systemy te nie obejmują wszystkich imigrantów, a jednocześnie często obejmują tych, którzy już opuścili kraj emigracji, przemieszczając się do innych krajów członkowskich Wspólnoty, które jako kolejne otwierały swoje rynki pracy lub łagodziły zbyt restrykcyjne przepisy dotyczące zatrudniania cudzoziemców. Mając na uwadze złożoność zjawiska i trudność jego obserwacji – należy bardzo ostrożnie analizować zmiany skali i kierunków emigracji czasowych Polaków, jakie miały miejsce w ostatnich latach.