Lewiatan: prawo gospodarcze zbyt ostre

Przeczytaj także: Rejestracja działalności gospodarczej po 1 stycznia 2007

Zdaniem Lewiatana pomimo olbrzymiej penalizacji życia gospodarczego i wysokich kar stopień naruszeń prawa jest znaczny. Ponadto organa ścigania bardzo słabo radzą sobie z przestępstwami gospodarczymi, a nawet wykryte przestępstwa na ogół nie kończą się wyrokiem skazującym. Z drugiej strony taka sytuacja prowadzi niekiedy do nadmiernie represyjnej polityki karnej wobec przedsiębiorców, w tym nadużywania tymczasowego aresztowania.

Według PKPP Lewiatan przyczyną takiego stanu są:

• istotne przeregulowanie prawa gospodarczego, w tym nadmiar norm karnych i represyjnych, które były uchwalane bez należytej refleksji nad stopniem społecznego niebezpieczeństwa niektórych zachowań,
• niejasność przepisów, która powoduje, że adresaci przepisów karnych nie mają świadomości, iż dana działalność stanowi przestępstwo i jaka kara grozi za złamanie danego prawa,

Opierając się na swojej praktyce Społeczny Rzecznik Przedsiębiorców przy PKPP Lewiatan przygotował założenia projektu ustawy „depenalizacyjnej”. Zawarte w nich nowelizacje poszczególnych norm karnych zawierają doprecyzowanie przesłanek odpowiedzialności lub zwiększają czytelność poszczególnych przepisów. Zmiany tego typu powinny sprzyjać prewencyjnemu charakterowi poszczególnych przepisów, a także ułatwiać ich stosowanie w życiu nie tylko obywatelom, ale także organom ścigania i Sądom. Społeczny Rzecznik Przedsiębiorców proponuje zmiany przede wszystkim w: Kodeksie karnym, Kodeksie karnym skarbowym, ustawie o ochronie danych osobowych, Kodeksie spółek handlowych oraz ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów.

Według ustalonej linii orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego: „Szczególnie ważnym elementem zasady nullum crimen sine lege jest zasada określoności regulacji represyjnych - nullum crimen sine lege certa. Na tle tej zasady rozwinęło się bogate orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Trybunał Konstytucyjny wyjaśniał znaczenie konstytucyjnych standardów określoności regulacji prawnokarnych m.in. w wyroku z 26 listopada 2003 r., sygn. SK 22/02, stwierdzając, że: „norma karna (...) powinna (...) wskazywać w sposób jednoznaczny zarówno osobę, do której skierowany jest zakaz, znamiona czynu zabronionego, jak i rodzaj sankcji grożącej za popełnienie takiego czynu”.

Założenia projektu ustawy zawierają także propozycje zmniejszenia represji karnej niektórych przepisów prawa karnego gospodarczego oraz niektórych kar administracyjnych. Analiza ustaw regulujących różne dziedziny życia gospodarczego wykazała znaczną niespójność zawartych w nich sankcji karnych i karno-administracyjnych. Na przykład za zbliżone przestępstwa niektóre z nich zawierają zagrożenia karą dla osób fizycznych w wysokości do 5.000.000 zł, a w innych za zbliżony czyn do 50.000 zł czy też równowartości 6 pensji wynagrodzeń.

Podobnie w odniesieniu do podmiotów gospodarczych spotykamy kary administracyjne do 3% przychodów rocznych, ale też do 10% czy nawet 15% przychodów.

Rozbieżności te wynikają z faktów, iż różne ustawy przygotowywały w przeszłości różne resorty, a poszczególne rządy nie przyjmowały żadnych zasad wspólnych dotyczących oceny społecznego niebezpieczeństwa czynów z różnych sfer życia, a w konsekwencji wspólnych zasad wprowadzania zagrożeń karnych.

W odczuciu społecznym, a także w orzecznictwie wiele zagrożeń karnych odbieranych jest jako abstrakcyjne i nieracjonalnie wysokie. Z tej racji orzekane kary nieznacznie przekraczają dolne progi zagrożenia.