Polska spada w Indeksie Wolności Człowieka

Przeczytaj także: Praworządność pod ostrzałem: jak broni się państwo prawa?

Wolność osobista – główne składowe

Praworządność. Ważnym wskaźnikiem związanym z wolnością jest praworządność. Wagę tej składowej podkreśla fakt, że różne miary praworządności znaleźć można zarówno po stronie indeksu wolności go-wolności jednostki i ochrony podstawowych praw obywatelskich. Ponadto, praworządność ogranicza arbitralność władz i zabezpiecza wolność jednostek przed opresyjnością innych. Na miarę praworządności składa się ocena sprawiedliwości proceduralnej, karnej i cywilnej.

Bezpieczeństwo osobiste. Autorzy podsumowują, że „bez [fizycznego] bezpieczeństwa i praworządności wolność ulega degradacji lub traci na znaczeniu”. Bezpieczeństwo osobiste jest istotne dla realizacji innych wolności. W tym obszarze pod uwagę brane są takie miary jak liczba zabójstw, ofiar zamachów terrorystycznych czy skala innych szkodliwych dla wolności przejawów przemocy. Twórcy indeksu zwracają też uwagę na bezpieczeństwo kobiet, np. dotyczące ich przymusowego okaleczania, porwań czy ograniczania praw związanych z dziedziczeniem.

Wolność poruszania się. Jest to fundament wolnego społeczeństwa. Dlatego autorzy analizują ograniczenia związanie z poruszaniem się wewnątrz kraju, poza granice kraju, a także ograniczenia samodzielnego poruszania się kobiet.

Wolność religijna. Wolne społeczeństwo szanuje wolność wyboru religii czy niepraktykowanie żadnej religii przez jednostki. W ramach tego wskaźnika brane są pod uwagę ograniczenia dotyczące tworzenia związków wyznaniowych, uprzywilejowania danej religii czy prześladowania określonych religii.

Wolność zgromadzeń i zrzeszania się. Jest to ważny obszar wolności pozwalający jednostkom na formowanie zorganizowanego sprzeciwu, np. wobec arbitralności i opresyjności władzy czy poparcia dla jakichś działań, udział w polityce (np. tworzenie partii) czy organizowanie się w gospodarce (np. organizacje pracowników i przedsiębiorców).

Wolność słowa i wyrażania opinii. To ważny rodzaj wolności, zarówno dla jednostek, jak i dla zorganizowanych podmiotów, takich jak media. W ramach tej składowej autorzy biorą pod uwagę ataki na dziennikarzy, poziom regulacji mediów i nacisków na media przez polityków, dostępność do telewizji kablowej/satelitarnej, dostępność do zagranicznej prasy czy kontrolę Internetu.

Wolność w zakresie tożsamości i zawierania związków. W ramach tego wskaźnika mierzona jest wolność w zakresie podejmowania decyzji o zmianie płci, równości praw w obszarze opieki na dziećmi małżonków czy osób rozwiedzionych i legalność kontaktów seksualnych osób tej samej płci.

Wolność gospodarcza – główne składowe

Udział państwa w gospodarce. Celem tej składowej jest ocena, na ile gospodarka opiera się na indywidualnych wyborach i siłach rynkowych, a nie na decyzjach polityków i budżecie państwa. Twórcy indeksu biorą pod uwagę poziom wydatków państwa w relacji do PKB, udział państwa w przedsiębiorstwach czy wysokość obciążeń podatkowych.

System prawny i ochrona praw własności. Dobrze działający system prawny i skutecznie chroniona własność prywatna są ważnymi gwarantami wolności gospodarczej i innych wolności osobistych. Autorzy indeksu widzą tu też rolę państwa, a więc jest to ocena sprawności państwowych instytucji i efektywności realizacji zadań im powierzonych. Brane są pod uwagę niezależność i bezstronność sądownictwa, ochrona praw własności, spójność systemu prawnego, nieinterweniowanie wojska w praworządność i politykę, sprawność egzekwowania umów, koszty sprzedaży nieruchomości, jakość pracy policji i koszty przestępczości dla biznesu.

Jakość polityki pieniężnej. Stabilność cen i jakość pieniądza są ważnymi elementami obrotu gospodarczego. Zdrowy pieniądz to, jak tłumaczą autorzy, taki pieniądz, który minimalizuje koszty transakcyjne i ułatwia wymianę handlową, czym wspiera wolność gospodarczą. Twórcy indeksu biorą pod uwagę poziom inflacji, wzrost podaży pieniądza i wolność gromadzenia pieniędzy w innych walutach.

Wolność handlu międzynarodowego. Wskaźnik ten dotyczy wymiany handlowej pomiędzy krajami. Kiedy państwo stosuje protekcjonistyczne polityki i ogranicza handel z zagranicą to ogranicza też wolność gospodarczą. W ramach tej składowej indeksu mierzone są różne bariery handlowe, takie jak poziom ceł, bariery regulacyjne, czarnorynkowy kurs walutowy czy ograniczenia w przepływie kapitału i osób.

Regulacje rynku finansowego, rynku pracy i prowadzenia działalności gospodarczej. Różne państwowe regulacje, które najczęściej zwiększają bariery wejścia na rynek lub podnoszą koszty działalności, są ograniczeniem wolności gospodarczej. Autorzy skupiają się na nadmiernych regulacjach rynku finansowego (udział państwa w sektorze bankowym, kontrola kredytu), rynku pracy (regulacje dotyczące zatrudniania i zwalniania, poziom płacy minimalnej czy obowiązkowy pobór do wojska) i prowadzenia działalności gospodarczej (koszty otwierania firmy, koszty związanie z płaceniem podatków i obciążeniami biurokratycznymi, koszty wynikające z konieczności wręczania łapówek i innych form korupcji).

Podsumowanie

Indeks Wolności Człowieka to wartościowy zbiór danych na temat wolności na świecie. Przypomina on, że wolność powinna być rozumiana jako pakiet, w którego skład wchodzą zarówno wolność osobista, jak i gospodarcza. Obszary te wzajemnie się przenikają. Kraje o wysokim poziomie wolności to kraje zamożne, praworządne, z wysoko ocenianą jakością systemu demokratycznego. Pokazuje to, dlaczego także w Polsce powinniśmy dążyć do zatrzymania obecnego trendu osłabiania wolności, przede wszystkim na skutek osłabiania praworządności, a także działać na rzecz poprawy pozycji Polski w rankingu.

Marek Tatała Ekonomista, Wiceprezes Zarządu