Zamówienia publiczne bez korupcji: jak to zrobić?

Przeczytaj także: Zamówienia publiczne w nowych realiach prawnych

Z kolei dane ujęte w „Rządowym programie przeciwdziałania korupcji na lata 2014-2019” oraz w publikacji wydanej przez Centralne Biuro Antykorupcyjne „Przewidywane zagrożenia korupcyjne w Polsce” (Warszawa, 2013) wskazują, że w zakresie zamówień publicznych najbardziej narażone na korupcję są następujące obszary:

• zamówienia infrastrukturalne, tj. dotyczące zamówień na budowę dróg, autostrad, linii kolejowych,
• zamówienia dotyczące informatyzacji administracji publicznej – tutaj efektem działań korupcyjnych jest najczęściej preferowanie określonego dostawcy, czego najlepszym przykładem może być ujawniona niedawno tzw. infoafera,
• zamówienia finansowane ze środków unijnych – w tym przypadku korupcja może obejmować wszystkie fazy i etapy udzielania zamówień publicznych; korupcja może dotyczyć zarówno beneficjentów programów pomocowych, jak i urzędników,
• zamówienia w dziedzinie ochrony zdrowia – w tym obszarze zagrożone korupcją są m.in. zamówienia na zakup sprzętu i aparatury medycznej,
• zamówienia udzielane przez sektor obronny – główne zagrożenie dla zamówień publicznych wynika w ich przypadku z wymuszonej ochroną informacji ograniczonej transparentności postępowań,
• zamówienia w energetyce – w tym przypadku ze względu na wysoką wartość udzielonych zamówień niebezpieczeństwo zachowań o charakterze korupcyjnym istnieje w niemal każdym postępowaniu o udzielenie zamówienia.

Niezależnie od obszaru, w jakim następuje udzielenie zamówienia publicznego, niezmienne na korupcję poważnie narażeni są urzędnicy administracji państwowej i samorządowej – w ich przypadku zachowania korupcyjne mogą wynikać m.in. z niejasności przepisów czy tolerowania nieprawidłowości w postępowaniach o udzielanie zamówień publicznych.

Trzeba jednak pamiętać, że zagrożenie korupcją w zamówieniach publicznych nie kończy się wraz z chwilą zawarcia umowy w sprawie zamówienia. Zapomina się bowiem, że w toku realizacji uzyskanego zamówienia publicznego nieraz pojawia się pokusa „pójścia na skróty” i załatwienia sprawy poprzez wręczenie łapówki. Prawdopodobieństwo takich zachowań jest tym większe, im większa nieprecyzyjność postanowień zawartej umowy, np. brak precyzji w zakresie opisu przedmiotu zamówienia, co może przekładać się na zakres wykonania lub nie wykonania zamówienia, czy też brak klarownych procedur odbiorowych, które mogą sprzyjać opóźnianiu odbioru przez zamawiającego, a w konsekwencji mogą zdecydować o odbiorze w ogóle albo w odpowiednim terminie. Również nadmierna restrykcyjność umów w sprawach zamówień publicznych nieraz prowokuje do tego, że zamiast na sali sądowej ewentualne spory z zamawiającym rozwiązane będą poprzez wręczenie koperty. Przykładowo, przedsiębiorca, któremu grozi naliczenie kar umownych czy nawet odstąpienie od umowy przez zamawiającego, może korumpować jego pracowników, jeżeli dzięki temu uniknie płacenia kar i będzie mógł ubiegać się o kolejne zamówienia.

Generalnie wszystkie te postanowienia umów, które są niedookreślone albo dane kwestie pozostawiają dyskrecjonalnej władzy zamawiającego, sprzyjają zachowaniom korupcyjnym.

Przejrzystości przetargów, z całą pewnością nie służy także brak dostępu do sądu spowodowany opłatą stosunkową w wysokości ponad 100 000 złotych, jak też praktyczne wyeliminowanie z zastosowania przepisu art. 24 ust. 2 pkt 3 ustawy Pzp, dotyczącego składania nieprawdziwych informacji w przetargu.

Podsumowując, to dbałość o jednoznaczny i wyczerpujący opis przedmiotu zamówienia, transparentność procedur, czy nie nadużywanie pozycji zamawiającego – a w tym należy ująć równomierny rozkład uprawnień i obowiązków w zawartej umowie – z pewnością przełoży się na terminowe osiągnięcie celu przetargu, jak również wydatnie obniży pokusy korupcyjne.